Τι ήταν πραγματικά η 21 Απρίλη; Χούντα ή χούντα;
- Μέλος που άνοιξε το νήμα Requiem7
- Ημερομηνία ανοίγματος
- Απαντήσεις 4K
- Εμφανίσεις 117K
- Tagged users Καμία
- Βλέπουν το thread αυτή τη στιγμή 1 άτομα (0 μέλη και 1 επισκέπτες)
Επισκέπτης
ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗς 21ης ΑΠΡΙΛΙΟΥ
Υμνος εις την δικτατορίαν
1. / 2.
Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα; Σκάσε και γράφε ποιήματα παιδί μου μπας και καταλάβουν ότι είμαστε εθνικόφρονες και γλιτώσουμε την εκτόπιση.
Εμμετρες δηλώσεις νομιμοφροσύνης
Ποιος έχει εμπνεύσει περισσότερο από κάθε άλλον τους νεοέλληνες; Ποιος έχει κατορθώσει να διεγείρει την ευαίσθητη ποιητική χορδή ενός απλού δημοδιδάσκαλου, ενός απομονωμένου αγρότη, μιας αγράμματης νοικοκυράς, αλλά και ενός γνωστού λογοτέχνη, ενός πετυχημένου μουσικού, μιας καθιερωμένης τραγουδίστριας; Η απάντηση ξαφνιάζει τους νεώτερους και ενοχλεί τους μεγαλύτερους. Δεν υπάρχει στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας περίοδος που να προκάλεσε τόσο μεγάλη ποιητική παραγωγή "από τα κάτω", όσο η δικτατορία της 21ης Απριλίου.
Δίπλα στη γνωστή βιομηχανία "συγχαρητηρίων τηλεγραφημάτων" που είχε οργανώσει η χούντα για να επιδεικνύει στο εσωτερικό και το εξωτερικό την απόλυτη επικράτησή της, υπάρχει και μια πληθώρα "ποιητικών εμπνεύσεων" που υμνούν το καθεστώς και τους πρωτεργάτες του. Οι περισσότεροι συγγραφείς αυτών των στιχουργημάτων αρκέστηκαν να τα στείλουν σε κάποια δημόσια αρχή - συνήθως αυτή από την οποία περίμεναν κάποια ανταπόδοση. Ορισμένοι θεώρησαν το έργο τους πολύ σημαντικό και φρόντισαν να το εκδώσουν, με τη μορφή ποιητικής συλλογής, έτσι ώστε να μείνουν τα έργα τους και για τις επερχόμενες γενιές! Τον Απρίλιο του 1969, για παράδειγμα, κυκλοφόρησαν οι "Αχτίδες από τον ήλιο της 21ης Απριλίου" του Θεοδοσίου Σπ. Στραγαλινού, δημοδιδασκάλου. Από τη συμπληρωματική ιδιότητα "μετεκπαιδευθέντος εν τω Πανεπιστημίω Αθηνών", πληροφορούμαστε ότι το "γλύψιμο" έπιασε τόπο. Η έκδοση έγινε μετά από εγκριτική διαταγή του Υπουργείου Προεδρίας (24664/Φ208/1969). Το πόνημα "αφιερούται εις τους πρωτεργάτας της μεγαλουργού Εθνικής Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967 εξοχωτάτους κ.κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως και Υπουργόν Παιδείας Γ.Παπαδόπουλον και Α' Αντιπρόεδρον και Υπουργόν Εσωτερικών Στυλιανόν Παττακόν. Μικρό δείγμα: "Στα μέσα της ανοίξεως / στη τόση ωραιότη / ανέτειλε περήφανη / τ' απρίλη εικοστή πρώτη. / Και γελαστός ο ήλιος / με ξέχωρη λαμπράδα / απ' άκρη σ' άκρη φώτισε / τη δόλια την Ελλάδα. / Τα στρατευμένα της παιδιά / τα τίμια βλαστάρια / με αρχηγούς παρήφανους / αληθινά καμάρια, / βάλαν το στήθος τους μπροστά / αγνοί συνταγματάρχες / και εφωνάξαν μ' αντρειά / στην πάντα οι κομματάρχες / και τα ρουσφέτια κι οι ψευτιές / η κατηφόρα φθάνει / καθίσετε στην άκρη σας / όλοι οι λαοπλάνοι". Αντίστοιχη έκδοση του αυτοονομαζόμενου "εθνικού ποιητού-λογοτέχνου" Ηρακλή Ζαχαριάδη με τίτλο "Τα ιδανικά μας" και υπότιτλο "Μια σύντομη ιστορία όλων των εποχών μέχρι και της Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967" κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1968: "Δεν πέρασε πολύς καιρός. / Μας φαίνεται σαν τώρα, / που εκινήθη ο Στρατός / και έσωσε τη χώρα. / Τώρα ο Παπαδόπουλος / και ο Στρατός επίσης, / θα επιτύχουν θαύματα / ώστε η Ελλάς να ζήση."
Για όσους δεν είχαν την οικονομική διάθεση ή την αυτοπεποίθηση να εκδώσουν τις ποιητικές τους συλλογές, φρόντιζε το ίδιο το καθεστώς των συνταγματαρχών. Με τίτλο "Λαϊκή Μούσα" εκδόθηκε το 1969 ανθολόγιο όλων αυτών των ποιητικών εξάρσεων. Για να μη φανεί ο κατευθυνόμενος χαρακτήρας της συλλογής δεν αναγράφεται πουθενά ο επίσημος φορέας που ανέλαβε την αξιοποίηση του υλικού. Προδίδεται όμως από την (ανυπόγραφη) εισαγωγή: "Οι δημοσιευόμενοι στίχοι και οι επιστολές αντιπροσωπεύουν ένα ποσοστόν μόνον από τις εκατοντάδες και χιλιάδες που έφθασαν - και εξακολουθούν να φθάνουν - στις διάφορες κρατικές και δημόσιες υπηρεσίες." Στην ίδια εισαγωγή περιλαμβάνεται και μια απόπειρα ερμηνείας αυτής της αιφνίδιας πλημμύρας ποιημάτων: "Η Επανάστασις της 21ης Απριλίου 1967 έγινε πηγή εμπνεύσεως και καινούργιων αισθημάτων σε πάρα πολλούς Ελληνες. Η απότομη κατάργησις του παρελθόντος που επέφερε και η αναδημιουργική πνοή που ενεφύσησε εδημιούργησαν αναμφίβολα ικανοποίηση και ένα πλήθος ελπίδων σε χιλιάδες απλούς ανθρώπους. Η Επανάστασις υπήρξε γι' αυτούς η αφορμή να εκφράσουν σε ποιητικό λόγο αλλά και σε αυθόρμητες επιστολές ό,τι από καιρό συνειδητά ή ασυνείδητα τους κατεπίεζε, ήταν σαν ένα ηφαίστειο που εξερράγη εκτοξεύοντας ψηλά ό,τι καταπιεζόνταν από καιρό στις καρδιές."
Τα περισσότερα ποιήματα αναφέρονται γενικά στην 21η Απριλίου, χωρίς να κατονομάζουν τους πρωτεργάτες. "Τέτοια μέρα, σαν και τούτη / τ' Απριλιού εικοσιμιά, / δεν είδ' άλλη η Ελλάδα / απ' τα χρόνια τα παλιά." (Διον. Λιοσάτος, Αθήνα). Χαρακτηριστική η μαντινάδα του Εμμανουήλ Βαμβασάκη απ' το Βραχάσι Μεραμβέλλου: "Χειρουργική επέμβασις επιτυχώς εδόθη / Και εκ βεβαίου θάνατου ο ασθενής εσώθη / Συγχαίρουμε τους χειρουργούς και αισιοδοξούμε / Πως τελική ανάρρωση στον ασθενή θα δούμε."
Σημαδεμένη από τη χρονολογία έκδοσής της, η συλλογή δεν περιλαμβάνει ύμνους για το βασιλιά ή τον Κόλλια και τον Σπαντιδάκη. Η λατρεία των "ποιητών" στρέφεται κυρίως προς τον Παπαδόπουλο: "Κύριε Παπαδόπουλε να ζήσης χίλια χρόνια / γιατί προσφέρεις στο λαό αγάπη και συμπόνια." (Κατίνα Παναγιώτου Μάρκου, Νάξος). "Ελάτε να ενισχύσουμε / τον νέο Κυβερνήτη / τον Γιώργο Παπαδόπουλο / που πήρε το τιμόνι / ν' αναστηθούν παλιοί καιροί / και δοξασμένοι χρόνοι." (Δημ. Νικολάου, Πειραιεύς)
Δεν λείπουν οι αναφορές στην τριανδρία. "Ο Γιώργος Παπαδόπουλος κι ο Νίκος Μακαρέζος / κι ο Στυλιανός ο Παττακός γλυτώσανε το γένος", υποστηρίζει ο Ιωάνννης Λεπενός από τη Βόνιτσα. Και η Ευη Μωρίκη από τη Λαμία συμπληρώνει: "Ω τρεις λεβέντες του Μοριά / της Ρούμελης, της Κρήτης, / χρυσές σελίδες γράψατε / μιας νέας μεγάλης νίκης." Ο Δημήτρης Κουζούνης αναφωνεί: "Λεβέντη Παπαδόπουλε, αετέ μου Μακαρέζο / και παληκάρι Παττακέ με δάφνες φορτωμένο." Ο ιερεύς Σακελλάριος Πρόδρομος Μιχαηλίδης έχει χριστουγεννιάτικη έμπνευση: "Μεσ' τον Απρίλη έφθασαν / τρεις μάγοι με τα δώρα. / Ο Γιώργος Παπαδόπουλος / κι ο Παττακός στην ώρα. / Ακόλουθα στέκει πιστός / ο Νίκος Μακαρέζος / που στάθηκε στο ραντεβού / και τώρα σαν Εγγλέζος."
Υπάρχουν αρκετά ποιήματα με ειδική μνεία στον Παττακό: "Δυο τρανοί συνταγματάρχες / κι ο γενναίος Παττακός / ώρμησαν σαν καταρράχτες / όπως ένας κεραυνός." (Θεοφάνης Λαζάκης, Κάτω Τιθορέα). "Τρανός αητός ο Παττακός / ψηλά κρατά τη δόξα / τον αγκαλιάζει ο λαός / απ' όλη την Ελλάδα." (Οθων Πάγκαλος, Αρτα). "Μέσα εις την κυβέρνηση έχομε ένα κλωνάρι / το λένε Στέλιο Παττακό, της Κρήτης το καμάρι." (Ιωάννα Μπουτζάλη, Ηράκλειο). Ακόμα και ο Μακαρέζος έχει τους δικούς του πιστούς: "Γεια σου αητέ της Ρούμελης / Νικόλα Μακαρέζο / Γεια σου σαϊνη της Γραβιάς / κι ελάφι της Λαμίας. / Εσύ και οι συνάδελφοί σου / οι τρεις ανδρειωμένοι / Κανείς δεν σας παρέσυρε / για να σας βάλη χέρι."
Στην εισαγωγή της συλλογής, οι ανώνυμοι προπαγανδιστές της χούντας προαναγγέλλουν δεύτερο τόμο: "Ισως κάποια άλλη έκδοσις ν' αυξήση τον αριθμό των ήδη δημοσιευομένων δημιουργημάτων και δώση μία αφορμή ικανοποιήσεως σ' εκείνους που ταχυδρόμησαν τον ενθουσιασμό τους." Ευτυχώς, όμως, η έμπνευση στέρεψε. Ο Ζωιτάκης, ο Μαρκεζίνης, ο Ανδρουτσόπουλος και ο Ιωαννίδης έμειναν χωρίς δικούς τους ύμνους.
Ο Κύριος χορεύει τον καλαματιανό
Ενα χρόνο μετά το πραξικόπημα, στις 28 Απριλίου 1968, η χούντα γιόρταζε τα πρώτα της γενέθλια. Στη φιέστα που οργανώθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο ήταν όλοι παρόντες. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα παρουσίασε ο Γ.Οικονομίδης. Την ορχήστρα της ΕΙΡ διεύθυναν κατά σειρά οι Γ.Κατσαρός, Κ.Κλάβας, Τ.Αθηναίος, Τ.Μωράκης και Αν.Χατζηαποστόλου. Τραγούδησαν και έπαιξαν σε σκετς οι Ρ.Βλαχοπούλου, Φ.Δήμας, Μαρινέλλα, Γ.Βογιατζής, Κ.Βουτσάς, Γ.Πουλόπουλος, Νινή Τζάνετ, Ν.Σταυρίδης, Ντίνος Ηλιόπουλος, Σώτος Παναγόπουλος, Τρίο Γκρέκο, Νάντια Κωνσταντοπούλου, Ρένα Ντορ, Τζένη Βάνου, Στ. Κόκοτας, Β.Μοσχολιού, Τ.Μαρούδας, Γ.Ζαμπέτας και Γρ. Μπηθικώτσης.
Είναι γνωστή η εμμονή των απριλιανών στις γιορτές και τα πανηγύρια. Χωρίς ιδιαίτερη φαντασία, θέλησαν να ακολουθήσουν τη δοκιμασμένη συνταγή του άρτου και των θεαμάτων, μιμούμενοι τις φασιστοειδείς καρικατούρες του μεταξικού καθεστώτος. Αλλά οι καλλιτέχνες; Πώς βρέθηκαν όλοι αυτοί τόσο πρόθυμοι να υμνήσουν τους συνταγματάρχες και να στρατευθούν στην υπηρεσία του αναγεννώμενου φοίνικα; Ασφαλώς δεν ισχύει το ίδιο για όλους. Κάποιοι εκβιάστηκαν, κάποιοι φοβήθηκαν, κάποιοι είχαν συνηθίσει να κολακεύουν τους ισχυρούς. Το κλειδί για τη σχέση του απριλιανού καθεστώτος με τους υμνωδούς του, το ανακαλύπτουμε στο βαρύγδουπο "πόνημα" του γνωστού τηλε-φασίστα Κώστα Πλεύρη "Πολιτική Προπαγάνδα". Είναι γραμμένο το 1968 και χρησίμευε τότε ως εγχειρίδιο στις Σχολές Χωροφυλακής και την Σχολή Γενικής Μορφώσεως του ΓΕΣ, όπου δίδασκε ο Πλεύρης, ως βοηθός του Γεωργαλά και γραμματέας του Λαδά. Μας πληροφορεί, λοιπόν, ο Πλεύρης ότι "η οργανωμένη προπαγάνδα εντοπίζει τους ασήμους, αλλά με αξία που δεν έχει ακόμη αναγνωρισθή, καλλιτέχνας και τους διαφημίζει συστηματικώς. Κατ' αυτόν τον τρόπον κερδίζει την ευγνωμοσύνην τους, την οποίαν μεταφράζει εις προβολήν της ιδέας που επιθυμεί να διαδώση. Ο καλλιτέχνης είναι ευάλωτος εις την κολακείαν. Εξαγοράζεται με ολίγα χειροκροτήματα ή μερικούς επαίνους. Βεβαίως υπάρχουν και οι κοινοί συμφεροντολόγοι. Αυτούς είναι προτιμώτερον να αποφεύγη κανείς να τους χρησιμοποιή, διότι όταν αργότερον μεταπηδήσουν εις την αντίπαλον παράταξιν, και οι καλλιτέχναι συνηθίζουν παρομοίους ασυνεπείας, θα μας προξενήσουν περισσότερον κακόν από όσον καλόν μας συνεισέφεραν με την εργασίαν των."
Ο Πλεύρης αναλύει και την ανάγκη της χούντας να προσεαιριστεί μια μερίδα καλλιτεχνών: "Η προπαγάνδα προσεταιριζομένη τους καλλιτέχνας συγκροτεί ένα μέτωπο με φιλική της ποίηση, ζωγραφική, μουσική, λογοτεχνία. Το μέτωπο αυτό συνιστά κατά κανόνα το παραπλανητικό επισκεπτήριον με το οποίον εμφανίζεται εις τον ξένον κόσμον. Εις ονομαστός καλλιτέχνης ακούεται με συμπάθεια από οποιοδήποτε είδος ανθρώπων, διότι τους καλλιτέχνας χαρακτηρίζει ένα προσόν, που είναι αδύνατον να διαθέτουν οι πολιτικοί. Δεν έχουν εχθρούς."
Αλλά οι δικτάτορες δεν αρκούνταν στην υποταγή των καλλιτεχνών. Ηθελαν και τα αποκλειστικά δικά τους τραγούδια. Ηδη από το φθινόπωρο του 1968 είχαν προκηρύξει διαγωνισμό για τη συγγραφή και τη σύνθεση του ύμνου της 21ης Απριλίου. Γνωρίζουμε το αποτέλεσμα: Μέσα στ' Απρίλη τη γιορτή, το μέλλον χτίζει η νιότη αγκαλιασμένη, δυνατή, μ' εργάτη, αγρότη, φοιτητή και πρώτο το στρατιώτη (δις). Τραγούδι αγάπης αντηχεί, γελούν όλα τα χείλη και σμίγουν μέσα στη ψυχή, του Εικοσιένα η εποχή κι η Εικοσιμιά τ' Απρίλη (δις). Μέσ' τις καρδιές μπαίνει ζεστή του Απριλιού η λιακάδα κι έχουν στα στήθια μας κλεισθεί θρησκεία, οικογένεια και πάνω απ' όλα Ελλάδα (δις).
Ειδικό εμβατήριο ηχογραφήθηκε και για τις ανάγκες της προπαγάνδας υπέρ του χουντικού συντάγματος: "Ναι στο Σύνταγμα για μια Ελλάδα αιώνια / Ναι στο Σύνταγμα γι' αγάπη και ομόνοια. / Θα γεμίσεις μ' ένα Ναι / Γαλανέ μας ουρανέ."
Και πάλι όμως ο Παπαδόπουλος δεν έμεινε ικανοποιημένος. Επιστρατεύθηκε λοιπόν η λαϊκή μούσα. Σε παραλλαγή γνωστών δημοτικών σκοπών, οι συνταγματάρχες μπορούσαν πλέον να χορεύουν τα δικά τους τραγούδια.
Σε τσάμικο:
Ωρέ η Εθνική Κυβέρνηση
η Εθνική Κυβέρνηση του Εθνους μας σωτήρας
Ωρέ με Γιώργο Παπαδόπουλο
με Γιώργο Παπαδόπουλο και Παττακό λεβέντη
Ωρέ Εικοσιμιά του Απριλιού εικοσιμιά του Απριλιού εστήσανε το γλέντι.
Σε καλαματιανό:
Στις Εικοσιμιά τ' Απρίλη σηκωθήκανε έξι φίλοι
του στρατού μας οι φωστήρες και του έθνους οι σωτήρες.
Να μας ζήσει ο στρατός, Σπαντιδάκης, Παττακός,
Παπαδόπουλος ο Γιώργος, Κόλλιας ο πρωθυπουργός.
Μακαρέζος, Αγγελής κι όλοι οι επιτελείς.
Να μας ζήσει ο στρατός, Σπαντιδάκης, Παττακός.
Οι εργάτες και αγρότες που με αίμα και ιδρώτες
στη σκληρή δουλειά μοχθούνε, τώρα τη στοργή θα βρούνε.
Να μας ζήσει ο στρατός, κλπ.
Μας ζηλεύουν κι οι εχθροί μας για τη δόξα τη δική μας
και το μέλλον το λαμπρό μας θα χρωστάμε στο στρατό μας.
Να μας ζήσει ο στρατός, κλπ.
Ισως αυτά τα τραγούδια να είχε κατά νου ο Πλεύρης, όταν έγραφε ότι "το ομαδικό τραγούδι έχει την ικανότητα να διαλύη την ατομικότητα εντός του συνόλου, με αποτέλεσμα να δημιουργή την μαζοψυχή. Το ομαδικό τραγούδι, ενόσον μάλιστα συνοδεύεται και από μουσική υπόκρουσι, παρουσιάζει εξηρμένα όλα τα συμπτώματα της υποβολής. Οι ύμνοι εις το τέλος των εκδηλώσεων από προπαγανδιστικής απόψεως σημαίνουν την οριστικήν επισφράγισιν του ψυχολογικού ενιαίου των ατόμων."
Το δειλινό μιας καριέρας
Στη διάρκεια της πρώτης μεγάλης δίκης της ισχυρότερης αντιστασιακής οργάνωσης της εποχής, του ΠΑΜ, είδε το φώς της δημοσιότητας ένα σημείωμα του Μίκη Θεοδωράκη, γραμμένο τον Ιούλιο του '67, προς τον Γρ. Μπιθικώτση. Κανείς δεν ξέρει πώς έπεσε στα χέρια των χαφιέδων του καθεστώτος. Οι ανακριτές του Μίκη στη Μπουμπουλίνας, μερικές βδομάδες αργότερα, του είπαν για ένα "δικό τους" γκαρσόνι του μαγαζιού που τραγουδούσε ο Μπιθικώτσης. Το θέμα του ήταν η στάση του δημοφιλούς τραγουδιστή έναντι των πραξικοπηματιών.
Από τον "Ελεύθερο Κόσμο" (16.11.1967), όπου και εντοπίσαμε την επιστολή, αντιγράφουμε: "Γρηγόρη. Διάβασα με κατάπληξη ότι πρόκειται να τραγουδήσεις στα "Δειλινά" τον "Υμνο της Επαναστάσεως". Νομίζω ότι είσαι αρκετά μεγάλος για να καταλαβαίνεις τί πρόκειται να κάνεις. Πόσες ευθύνες επωμίζεσαι και σε τι σοβαρούς κινδύνους μπαίνεις. Κάθησε σπίτι σου με αξιοπρέπεια. Μη γκρεμίζεις με μια κλωτσιά αυτό που χτίσαμε μαζί τόσα χρόνια. Μην ακούς τους κερδοσκόπους και τους προσκυνημένους. Μη ρίχνεις στο βούρκο το όνομά σου και το όνομα των παιδιών σου, που σε λίγο θα ντρέπωνται για σένα. Κάνε τον άρρωστο. Φύγε για το εξωτερικό. Εκεί μπορείς ν' αρχίσεις μια καινούργια καριέρα. Η Μελίνα σε περιμένει.
Γιατί αν εσύ ο Μπιθικώτσης, το πρωτοπαλλήκαρο του Θεοδωράκη, γίνεις επίσημος τραγουδιστής της Δικτατορίας τραγουδώντας αυτό το άθλιο κατασκεύασμα θα πρέπει να ξέρεις ότι θα γίνεις ο πιο αχάριστος και τιποτένιος προδότης που γέννησε ο Λαός μας. Στο όνομα της φιλίας μας και για χάρη της γυναίκας σου, των παιδιών σου και όλων των αμέτρητων φίλων μας, σε ικετεύω να μ' ακούσεις για τελευταία φορά. Μετά την Πέμπτη θα είναι αργά. Πάρα πολύ αργά. (Υπογραφή Μίκης Θεοδωράκης) Αθήναι, Ιούλιος 1967".
Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο Μίκης πιάστηκε λίγο αργότερα (21 Αυγούστου 1967), κι ακολούθησε το "δρομολόγιο" Μπουμπουλίνας - ταράτσα κι απομόνωση - Νοσοκομείο - Αβέρωφ - Ζάτουνα - Ωρωπός κλπ, ο δε Μπιθικώτσης (που μάλλον δεν πείστηκε από το φλογερό μήνυμα του συνθέτη) έφτιαξε σόλο καριέρα. Ως "Σερ Μπιθί", πλέον, πέρασε από τα καλύτερα μαγαζιά της εποχής: "Καν-Καν", "Δειλινά" και βεβαίως από τις φιέστες της Εθνοσωτηρίου στην "πίστα" του Καλλιμάρμαρου ή στα στούντιο της ΥΕΝΕΔ...
(Ελευθεροτυπία, 20/4/1997)
Υμνος εις την δικτατορίαν
1. / 2.
Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα; Σκάσε και γράφε ποιήματα παιδί μου μπας και καταλάβουν ότι είμαστε εθνικόφρονες και γλιτώσουμε την εκτόπιση.
Εμμετρες δηλώσεις νομιμοφροσύνης
Ποιος έχει εμπνεύσει περισσότερο από κάθε άλλον τους νεοέλληνες; Ποιος έχει κατορθώσει να διεγείρει την ευαίσθητη ποιητική χορδή ενός απλού δημοδιδάσκαλου, ενός απομονωμένου αγρότη, μιας αγράμματης νοικοκυράς, αλλά και ενός γνωστού λογοτέχνη, ενός πετυχημένου μουσικού, μιας καθιερωμένης τραγουδίστριας; Η απάντηση ξαφνιάζει τους νεώτερους και ενοχλεί τους μεγαλύτερους. Δεν υπάρχει στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας περίοδος που να προκάλεσε τόσο μεγάλη ποιητική παραγωγή "από τα κάτω", όσο η δικτατορία της 21ης Απριλίου.
Δίπλα στη γνωστή βιομηχανία "συγχαρητηρίων τηλεγραφημάτων" που είχε οργανώσει η χούντα για να επιδεικνύει στο εσωτερικό και το εξωτερικό την απόλυτη επικράτησή της, υπάρχει και μια πληθώρα "ποιητικών εμπνεύσεων" που υμνούν το καθεστώς και τους πρωτεργάτες του. Οι περισσότεροι συγγραφείς αυτών των στιχουργημάτων αρκέστηκαν να τα στείλουν σε κάποια δημόσια αρχή - συνήθως αυτή από την οποία περίμεναν κάποια ανταπόδοση. Ορισμένοι θεώρησαν το έργο τους πολύ σημαντικό και φρόντισαν να το εκδώσουν, με τη μορφή ποιητικής συλλογής, έτσι ώστε να μείνουν τα έργα τους και για τις επερχόμενες γενιές! Τον Απρίλιο του 1969, για παράδειγμα, κυκλοφόρησαν οι "Αχτίδες από τον ήλιο της 21ης Απριλίου" του Θεοδοσίου Σπ. Στραγαλινού, δημοδιδασκάλου. Από τη συμπληρωματική ιδιότητα "μετεκπαιδευθέντος εν τω Πανεπιστημίω Αθηνών", πληροφορούμαστε ότι το "γλύψιμο" έπιασε τόπο. Η έκδοση έγινε μετά από εγκριτική διαταγή του Υπουργείου Προεδρίας (24664/Φ208/1969). Το πόνημα "αφιερούται εις τους πρωτεργάτας της μεγαλουργού Εθνικής Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967 εξοχωτάτους κ.κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως και Υπουργόν Παιδείας Γ.Παπαδόπουλον και Α' Αντιπρόεδρον και Υπουργόν Εσωτερικών Στυλιανόν Παττακόν. Μικρό δείγμα: "Στα μέσα της ανοίξεως / στη τόση ωραιότη / ανέτειλε περήφανη / τ' απρίλη εικοστή πρώτη. / Και γελαστός ο ήλιος / με ξέχωρη λαμπράδα / απ' άκρη σ' άκρη φώτισε / τη δόλια την Ελλάδα. / Τα στρατευμένα της παιδιά / τα τίμια βλαστάρια / με αρχηγούς παρήφανους / αληθινά καμάρια, / βάλαν το στήθος τους μπροστά / αγνοί συνταγματάρχες / και εφωνάξαν μ' αντρειά / στην πάντα οι κομματάρχες / και τα ρουσφέτια κι οι ψευτιές / η κατηφόρα φθάνει / καθίσετε στην άκρη σας / όλοι οι λαοπλάνοι". Αντίστοιχη έκδοση του αυτοονομαζόμενου "εθνικού ποιητού-λογοτέχνου" Ηρακλή Ζαχαριάδη με τίτλο "Τα ιδανικά μας" και υπότιτλο "Μια σύντομη ιστορία όλων των εποχών μέχρι και της Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967" κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1968: "Δεν πέρασε πολύς καιρός. / Μας φαίνεται σαν τώρα, / που εκινήθη ο Στρατός / και έσωσε τη χώρα. / Τώρα ο Παπαδόπουλος / και ο Στρατός επίσης, / θα επιτύχουν θαύματα / ώστε η Ελλάς να ζήση."
Για όσους δεν είχαν την οικονομική διάθεση ή την αυτοπεποίθηση να εκδώσουν τις ποιητικές τους συλλογές, φρόντιζε το ίδιο το καθεστώς των συνταγματαρχών. Με τίτλο "Λαϊκή Μούσα" εκδόθηκε το 1969 ανθολόγιο όλων αυτών των ποιητικών εξάρσεων. Για να μη φανεί ο κατευθυνόμενος χαρακτήρας της συλλογής δεν αναγράφεται πουθενά ο επίσημος φορέας που ανέλαβε την αξιοποίηση του υλικού. Προδίδεται όμως από την (ανυπόγραφη) εισαγωγή: "Οι δημοσιευόμενοι στίχοι και οι επιστολές αντιπροσωπεύουν ένα ποσοστόν μόνον από τις εκατοντάδες και χιλιάδες που έφθασαν - και εξακολουθούν να φθάνουν - στις διάφορες κρατικές και δημόσιες υπηρεσίες." Στην ίδια εισαγωγή περιλαμβάνεται και μια απόπειρα ερμηνείας αυτής της αιφνίδιας πλημμύρας ποιημάτων: "Η Επανάστασις της 21ης Απριλίου 1967 έγινε πηγή εμπνεύσεως και καινούργιων αισθημάτων σε πάρα πολλούς Ελληνες. Η απότομη κατάργησις του παρελθόντος που επέφερε και η αναδημιουργική πνοή που ενεφύσησε εδημιούργησαν αναμφίβολα ικανοποίηση και ένα πλήθος ελπίδων σε χιλιάδες απλούς ανθρώπους. Η Επανάστασις υπήρξε γι' αυτούς η αφορμή να εκφράσουν σε ποιητικό λόγο αλλά και σε αυθόρμητες επιστολές ό,τι από καιρό συνειδητά ή ασυνείδητα τους κατεπίεζε, ήταν σαν ένα ηφαίστειο που εξερράγη εκτοξεύοντας ψηλά ό,τι καταπιεζόνταν από καιρό στις καρδιές."
Τα περισσότερα ποιήματα αναφέρονται γενικά στην 21η Απριλίου, χωρίς να κατονομάζουν τους πρωτεργάτες. "Τέτοια μέρα, σαν και τούτη / τ' Απριλιού εικοσιμιά, / δεν είδ' άλλη η Ελλάδα / απ' τα χρόνια τα παλιά." (Διον. Λιοσάτος, Αθήνα). Χαρακτηριστική η μαντινάδα του Εμμανουήλ Βαμβασάκη απ' το Βραχάσι Μεραμβέλλου: "Χειρουργική επέμβασις επιτυχώς εδόθη / Και εκ βεβαίου θάνατου ο ασθενής εσώθη / Συγχαίρουμε τους χειρουργούς και αισιοδοξούμε / Πως τελική ανάρρωση στον ασθενή θα δούμε."
Σημαδεμένη από τη χρονολογία έκδοσής της, η συλλογή δεν περιλαμβάνει ύμνους για το βασιλιά ή τον Κόλλια και τον Σπαντιδάκη. Η λατρεία των "ποιητών" στρέφεται κυρίως προς τον Παπαδόπουλο: "Κύριε Παπαδόπουλε να ζήσης χίλια χρόνια / γιατί προσφέρεις στο λαό αγάπη και συμπόνια." (Κατίνα Παναγιώτου Μάρκου, Νάξος). "Ελάτε να ενισχύσουμε / τον νέο Κυβερνήτη / τον Γιώργο Παπαδόπουλο / που πήρε το τιμόνι / ν' αναστηθούν παλιοί καιροί / και δοξασμένοι χρόνοι." (Δημ. Νικολάου, Πειραιεύς)
Δεν λείπουν οι αναφορές στην τριανδρία. "Ο Γιώργος Παπαδόπουλος κι ο Νίκος Μακαρέζος / κι ο Στυλιανός ο Παττακός γλυτώσανε το γένος", υποστηρίζει ο Ιωάνννης Λεπενός από τη Βόνιτσα. Και η Ευη Μωρίκη από τη Λαμία συμπληρώνει: "Ω τρεις λεβέντες του Μοριά / της Ρούμελης, της Κρήτης, / χρυσές σελίδες γράψατε / μιας νέας μεγάλης νίκης." Ο Δημήτρης Κουζούνης αναφωνεί: "Λεβέντη Παπαδόπουλε, αετέ μου Μακαρέζο / και παληκάρι Παττακέ με δάφνες φορτωμένο." Ο ιερεύς Σακελλάριος Πρόδρομος Μιχαηλίδης έχει χριστουγεννιάτικη έμπνευση: "Μεσ' τον Απρίλη έφθασαν / τρεις μάγοι με τα δώρα. / Ο Γιώργος Παπαδόπουλος / κι ο Παττακός στην ώρα. / Ακόλουθα στέκει πιστός / ο Νίκος Μακαρέζος / που στάθηκε στο ραντεβού / και τώρα σαν Εγγλέζος."
Υπάρχουν αρκετά ποιήματα με ειδική μνεία στον Παττακό: "Δυο τρανοί συνταγματάρχες / κι ο γενναίος Παττακός / ώρμησαν σαν καταρράχτες / όπως ένας κεραυνός." (Θεοφάνης Λαζάκης, Κάτω Τιθορέα). "Τρανός αητός ο Παττακός / ψηλά κρατά τη δόξα / τον αγκαλιάζει ο λαός / απ' όλη την Ελλάδα." (Οθων Πάγκαλος, Αρτα). "Μέσα εις την κυβέρνηση έχομε ένα κλωνάρι / το λένε Στέλιο Παττακό, της Κρήτης το καμάρι." (Ιωάννα Μπουτζάλη, Ηράκλειο). Ακόμα και ο Μακαρέζος έχει τους δικούς του πιστούς: "Γεια σου αητέ της Ρούμελης / Νικόλα Μακαρέζο / Γεια σου σαϊνη της Γραβιάς / κι ελάφι της Λαμίας. / Εσύ και οι συνάδελφοί σου / οι τρεις ανδρειωμένοι / Κανείς δεν σας παρέσυρε / για να σας βάλη χέρι."
Στην εισαγωγή της συλλογής, οι ανώνυμοι προπαγανδιστές της χούντας προαναγγέλλουν δεύτερο τόμο: "Ισως κάποια άλλη έκδοσις ν' αυξήση τον αριθμό των ήδη δημοσιευομένων δημιουργημάτων και δώση μία αφορμή ικανοποιήσεως σ' εκείνους που ταχυδρόμησαν τον ενθουσιασμό τους." Ευτυχώς, όμως, η έμπνευση στέρεψε. Ο Ζωιτάκης, ο Μαρκεζίνης, ο Ανδρουτσόπουλος και ο Ιωαννίδης έμειναν χωρίς δικούς τους ύμνους.
Ο Κύριος χορεύει τον καλαματιανό
Ενα χρόνο μετά το πραξικόπημα, στις 28 Απριλίου 1968, η χούντα γιόρταζε τα πρώτα της γενέθλια. Στη φιέστα που οργανώθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο ήταν όλοι παρόντες. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα παρουσίασε ο Γ.Οικονομίδης. Την ορχήστρα της ΕΙΡ διεύθυναν κατά σειρά οι Γ.Κατσαρός, Κ.Κλάβας, Τ.Αθηναίος, Τ.Μωράκης και Αν.Χατζηαποστόλου. Τραγούδησαν και έπαιξαν σε σκετς οι Ρ.Βλαχοπούλου, Φ.Δήμας, Μαρινέλλα, Γ.Βογιατζής, Κ.Βουτσάς, Γ.Πουλόπουλος, Νινή Τζάνετ, Ν.Σταυρίδης, Ντίνος Ηλιόπουλος, Σώτος Παναγόπουλος, Τρίο Γκρέκο, Νάντια Κωνσταντοπούλου, Ρένα Ντορ, Τζένη Βάνου, Στ. Κόκοτας, Β.Μοσχολιού, Τ.Μαρούδας, Γ.Ζαμπέτας και Γρ. Μπηθικώτσης.
Είναι γνωστή η εμμονή των απριλιανών στις γιορτές και τα πανηγύρια. Χωρίς ιδιαίτερη φαντασία, θέλησαν να ακολουθήσουν τη δοκιμασμένη συνταγή του άρτου και των θεαμάτων, μιμούμενοι τις φασιστοειδείς καρικατούρες του μεταξικού καθεστώτος. Αλλά οι καλλιτέχνες; Πώς βρέθηκαν όλοι αυτοί τόσο πρόθυμοι να υμνήσουν τους συνταγματάρχες και να στρατευθούν στην υπηρεσία του αναγεννώμενου φοίνικα; Ασφαλώς δεν ισχύει το ίδιο για όλους. Κάποιοι εκβιάστηκαν, κάποιοι φοβήθηκαν, κάποιοι είχαν συνηθίσει να κολακεύουν τους ισχυρούς. Το κλειδί για τη σχέση του απριλιανού καθεστώτος με τους υμνωδούς του, το ανακαλύπτουμε στο βαρύγδουπο "πόνημα" του γνωστού τηλε-φασίστα Κώστα Πλεύρη "Πολιτική Προπαγάνδα". Είναι γραμμένο το 1968 και χρησίμευε τότε ως εγχειρίδιο στις Σχολές Χωροφυλακής και την Σχολή Γενικής Μορφώσεως του ΓΕΣ, όπου δίδασκε ο Πλεύρης, ως βοηθός του Γεωργαλά και γραμματέας του Λαδά. Μας πληροφορεί, λοιπόν, ο Πλεύρης ότι "η οργανωμένη προπαγάνδα εντοπίζει τους ασήμους, αλλά με αξία που δεν έχει ακόμη αναγνωρισθή, καλλιτέχνας και τους διαφημίζει συστηματικώς. Κατ' αυτόν τον τρόπον κερδίζει την ευγνωμοσύνην τους, την οποίαν μεταφράζει εις προβολήν της ιδέας που επιθυμεί να διαδώση. Ο καλλιτέχνης είναι ευάλωτος εις την κολακείαν. Εξαγοράζεται με ολίγα χειροκροτήματα ή μερικούς επαίνους. Βεβαίως υπάρχουν και οι κοινοί συμφεροντολόγοι. Αυτούς είναι προτιμώτερον να αποφεύγη κανείς να τους χρησιμοποιή, διότι όταν αργότερον μεταπηδήσουν εις την αντίπαλον παράταξιν, και οι καλλιτέχναι συνηθίζουν παρομοίους ασυνεπείας, θα μας προξενήσουν περισσότερον κακόν από όσον καλόν μας συνεισέφεραν με την εργασίαν των."
Ο Πλεύρης αναλύει και την ανάγκη της χούντας να προσεαιριστεί μια μερίδα καλλιτεχνών: "Η προπαγάνδα προσεταιριζομένη τους καλλιτέχνας συγκροτεί ένα μέτωπο με φιλική της ποίηση, ζωγραφική, μουσική, λογοτεχνία. Το μέτωπο αυτό συνιστά κατά κανόνα το παραπλανητικό επισκεπτήριον με το οποίον εμφανίζεται εις τον ξένον κόσμον. Εις ονομαστός καλλιτέχνης ακούεται με συμπάθεια από οποιοδήποτε είδος ανθρώπων, διότι τους καλλιτέχνας χαρακτηρίζει ένα προσόν, που είναι αδύνατον να διαθέτουν οι πολιτικοί. Δεν έχουν εχθρούς."
Αλλά οι δικτάτορες δεν αρκούνταν στην υποταγή των καλλιτεχνών. Ηθελαν και τα αποκλειστικά δικά τους τραγούδια. Ηδη από το φθινόπωρο του 1968 είχαν προκηρύξει διαγωνισμό για τη συγγραφή και τη σύνθεση του ύμνου της 21ης Απριλίου. Γνωρίζουμε το αποτέλεσμα: Μέσα στ' Απρίλη τη γιορτή, το μέλλον χτίζει η νιότη αγκαλιασμένη, δυνατή, μ' εργάτη, αγρότη, φοιτητή και πρώτο το στρατιώτη (δις). Τραγούδι αγάπης αντηχεί, γελούν όλα τα χείλη και σμίγουν μέσα στη ψυχή, του Εικοσιένα η εποχή κι η Εικοσιμιά τ' Απρίλη (δις). Μέσ' τις καρδιές μπαίνει ζεστή του Απριλιού η λιακάδα κι έχουν στα στήθια μας κλεισθεί θρησκεία, οικογένεια και πάνω απ' όλα Ελλάδα (δις).
Ειδικό εμβατήριο ηχογραφήθηκε και για τις ανάγκες της προπαγάνδας υπέρ του χουντικού συντάγματος: "Ναι στο Σύνταγμα για μια Ελλάδα αιώνια / Ναι στο Σύνταγμα γι' αγάπη και ομόνοια. / Θα γεμίσεις μ' ένα Ναι / Γαλανέ μας ουρανέ."
Και πάλι όμως ο Παπαδόπουλος δεν έμεινε ικανοποιημένος. Επιστρατεύθηκε λοιπόν η λαϊκή μούσα. Σε παραλλαγή γνωστών δημοτικών σκοπών, οι συνταγματάρχες μπορούσαν πλέον να χορεύουν τα δικά τους τραγούδια.
Σε τσάμικο:
Ωρέ η Εθνική Κυβέρνηση
η Εθνική Κυβέρνηση του Εθνους μας σωτήρας
Ωρέ με Γιώργο Παπαδόπουλο
με Γιώργο Παπαδόπουλο και Παττακό λεβέντη
Ωρέ Εικοσιμιά του Απριλιού εικοσιμιά του Απριλιού εστήσανε το γλέντι.
Σε καλαματιανό:
Στις Εικοσιμιά τ' Απρίλη σηκωθήκανε έξι φίλοι
του στρατού μας οι φωστήρες και του έθνους οι σωτήρες.
Να μας ζήσει ο στρατός, Σπαντιδάκης, Παττακός,
Παπαδόπουλος ο Γιώργος, Κόλλιας ο πρωθυπουργός.
Μακαρέζος, Αγγελής κι όλοι οι επιτελείς.
Να μας ζήσει ο στρατός, Σπαντιδάκης, Παττακός.
Οι εργάτες και αγρότες που με αίμα και ιδρώτες
στη σκληρή δουλειά μοχθούνε, τώρα τη στοργή θα βρούνε.
Να μας ζήσει ο στρατός, κλπ.
Μας ζηλεύουν κι οι εχθροί μας για τη δόξα τη δική μας
και το μέλλον το λαμπρό μας θα χρωστάμε στο στρατό μας.
Να μας ζήσει ο στρατός, κλπ.
Ισως αυτά τα τραγούδια να είχε κατά νου ο Πλεύρης, όταν έγραφε ότι "το ομαδικό τραγούδι έχει την ικανότητα να διαλύη την ατομικότητα εντός του συνόλου, με αποτέλεσμα να δημιουργή την μαζοψυχή. Το ομαδικό τραγούδι, ενόσον μάλιστα συνοδεύεται και από μουσική υπόκρουσι, παρουσιάζει εξηρμένα όλα τα συμπτώματα της υποβολής. Οι ύμνοι εις το τέλος των εκδηλώσεων από προπαγανδιστικής απόψεως σημαίνουν την οριστικήν επισφράγισιν του ψυχολογικού ενιαίου των ατόμων."
Το δειλινό μιας καριέρας
Στη διάρκεια της πρώτης μεγάλης δίκης της ισχυρότερης αντιστασιακής οργάνωσης της εποχής, του ΠΑΜ, είδε το φώς της δημοσιότητας ένα σημείωμα του Μίκη Θεοδωράκη, γραμμένο τον Ιούλιο του '67, προς τον Γρ. Μπιθικώτση. Κανείς δεν ξέρει πώς έπεσε στα χέρια των χαφιέδων του καθεστώτος. Οι ανακριτές του Μίκη στη Μπουμπουλίνας, μερικές βδομάδες αργότερα, του είπαν για ένα "δικό τους" γκαρσόνι του μαγαζιού που τραγουδούσε ο Μπιθικώτσης. Το θέμα του ήταν η στάση του δημοφιλούς τραγουδιστή έναντι των πραξικοπηματιών.
Από τον "Ελεύθερο Κόσμο" (16.11.1967), όπου και εντοπίσαμε την επιστολή, αντιγράφουμε: "Γρηγόρη. Διάβασα με κατάπληξη ότι πρόκειται να τραγουδήσεις στα "Δειλινά" τον "Υμνο της Επαναστάσεως". Νομίζω ότι είσαι αρκετά μεγάλος για να καταλαβαίνεις τί πρόκειται να κάνεις. Πόσες ευθύνες επωμίζεσαι και σε τι σοβαρούς κινδύνους μπαίνεις. Κάθησε σπίτι σου με αξιοπρέπεια. Μη γκρεμίζεις με μια κλωτσιά αυτό που χτίσαμε μαζί τόσα χρόνια. Μην ακούς τους κερδοσκόπους και τους προσκυνημένους. Μη ρίχνεις στο βούρκο το όνομά σου και το όνομα των παιδιών σου, που σε λίγο θα ντρέπωνται για σένα. Κάνε τον άρρωστο. Φύγε για το εξωτερικό. Εκεί μπορείς ν' αρχίσεις μια καινούργια καριέρα. Η Μελίνα σε περιμένει.
Γιατί αν εσύ ο Μπιθικώτσης, το πρωτοπαλλήκαρο του Θεοδωράκη, γίνεις επίσημος τραγουδιστής της Δικτατορίας τραγουδώντας αυτό το άθλιο κατασκεύασμα θα πρέπει να ξέρεις ότι θα γίνεις ο πιο αχάριστος και τιποτένιος προδότης που γέννησε ο Λαός μας. Στο όνομα της φιλίας μας και για χάρη της γυναίκας σου, των παιδιών σου και όλων των αμέτρητων φίλων μας, σε ικετεύω να μ' ακούσεις για τελευταία φορά. Μετά την Πέμπτη θα είναι αργά. Πάρα πολύ αργά. (Υπογραφή Μίκης Θεοδωράκης) Αθήναι, Ιούλιος 1967".
Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο Μίκης πιάστηκε λίγο αργότερα (21 Αυγούστου 1967), κι ακολούθησε το "δρομολόγιο" Μπουμπουλίνας - ταράτσα κι απομόνωση - Νοσοκομείο - Αβέρωφ - Ζάτουνα - Ωρωπός κλπ, ο δε Μπιθικώτσης (που μάλλον δεν πείστηκε από το φλογερό μήνυμα του συνθέτη) έφτιαξε σόλο καριέρα. Ως "Σερ Μπιθί", πλέον, πέρασε από τα καλύτερα μαγαζιά της εποχής: "Καν-Καν", "Δειλινά" και βεβαίως από τις φιέστες της Εθνοσωτηρίου στην "πίστα" του Καλλιμάρμαρου ή στα στούντιο της ΥΕΝΕΔ...
(Ελευθεροτυπία, 20/4/1997)
Ξέρω γω? Για πες πότε είχε εξορία μετά την μεταπολίτευση?
Η συνέχεια έχει και την περίοδο της συγκυβέρνησης...
Επισκέπτης
«Εκτέλεσαν» τον πολιτισμό με την αποθέωση του... κιτς
«E» 21/4
Γράφει η Στέλλα Κεμανετζή
kemanetzi@pegasus.gr
Το ξημέρωμα της 21ης Απριλίου του 1967 θα μπορούσε να είναι ένα... αργοπορημένο κακόγουστο πρωταπριλιάτικο ψέμα... που οι επόμενες ώρες της ημέρας θα το αποκάλυπταν. Ηταν μια απίστευτη για το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα πραγματικότητα, που κράτησε όχι μέχρι την επομένη ή τη μεθεπομένη αλλά επτά ολόκληρα χρόνια.
Σαράντα χρόνια έχουν περάσει από την εγκαθίδρυση της χούντας των συνταγματαρχών. Σήμερα, όλα φαντάζουν σαν να ήταν σχεδιασμένα από ικανότατους γελοιογράφους ή εμπνευσμένους δημιουργούς καρτούν -όπου παρέπεμπαν και οι πρωταγωνιστές της χούντας, αλλά τότε αυτό που εισέπρατταν όσοι κατοικούσαν ανά την Ελλάδα ήταν η καταπάτηση των δημοκρατικών ελευθεριών, η καταπολέμηση της εθνικής ανεξαρτησίας και η προσπάθεια αλλοτρίωσης της σκέψης.
Αυτά τα ανδρείκελα, που με το «έτσι θέλω» εκείνο το ανοιξιάτικο πρωινό εδραιώθηκαν στην εξουσία, ανέκοψαν την όποια προοπτική για ανέλιξη σε όλους τους τομείς και τους εισήγαγαν νυχθημερόν σε αυτό που τώρα αποκαλούμε κιτς...
Οι συνταγματάρχες και το μεγάλο τους... ανδραγάθημα, η δικτατορία, αποτέλεσαν τροχοπέδη στην πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, καθώς εκείνη την περίοδο δεν επετράπη η ωρίμανσή της, που είχε ξεκινήσει στις αρχές του 60.
Η Ελλάδα, που μέχρι πριν από λίγο ζούσε την άνοιξη της δεκαετίας του 60, έχανε γι ακόμη μία φορά το νήμα της φυσιολογικής της εξέλιξης.
Το «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών», το γνωστό σύνθημα των απριλιανών, έγινε φυλακή και έκλεισε μέσα της τη χώρα που προσπαθούσε να επουλώσει τα μεταπολεμικά και μετεμφυλιακά της τραύματα. Μέσα σε αυτή τη φυλακή, κατά τη διάρκεια της επταετίας, αλλοιώθηκε και σε πολύ μεγάλο βαθμό διεφθάρη ο τρόπος σκέψης των Ελλήνων...
Η χούντα ήταν εκτός των άλλων μια φαρσοκωμωδία.
ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ
Καλαματιανό με... φράκο
Η καθεστωτική επιβολή του κιτς με τις «πολεμικές αρετές των Ελλήνων», το «πουλί της επταετίας», το μυστρί του Παττακού, τα τσάμικα του Παπαδόπουλου αποπειράθηκε να ανακόψει την πολιτισμική εξέλιξη ενός ολόκληρου λαού και έως έναν βαθμό το κατάφερε... Είναι γνωστή η εμμονή των απριλιανών στις γιορτές και τα πανηγύρια. Τα δύο πρωτοπαλίκαρα έσερναν τον χορό με μεγάλη ζέση φορώντας συχνά μαύρα γυαλιά και καλογυαλισμένα υποδήματα... Χωρίς ιδιαίτερη φαντασία, θέλησαν να ακολουθήσουν τη δοκιμασμένη συνταγή του «άρτος και θεάματα», μιμούμενοι ίσως τις φασιστοειδείς καρικατούρες ενός παλαιότερου κοινής αντίληψης καθεστώτος... Με φράκα και ημίψηλα καπέλα παραβρίσκονταν από τις λειτουργίες στις εκκλησίες μέχρι τις επετείους, τις δεξιώσεις και τις παρελάσεις... Την επίσημη αμφίεση την αποχωρίζονταν μόνο για να εγκαινιάσουν ένα νέο έργο... Ο Παττακός σχεδόν σε καθημερινή βάση με το μυστρί στο χέρι εγκαινίαζε τα νέα μεγαλόπνοα έργα της επταετίας... και πάντα με μια ντελικάτη κίνηση του χεριού έριχνε ο ίδιος πρώτος τη λάσπη...
ΣΗΜΑ ΚΑΤΑΤΕΘΕΝ...
Εβαζαν παντού το πουλί
Το πολιτιστικό έγκλημα της χούντας συντελέστηκε από τα αρχαία μνημεία, το κάλλος των οποίων κανείς δεν αμφισβητεί, το δημοτικό τραγούδι, την αρχιτεκτονική των κτιρίων που χτίζονταν εκείνη τη χρονική περίοδο μέχρι τα νομίσματα, τα σπιρτόκουτα, την τηλεόραση, το αεροδρόμιο, τα σχολεία αλλά και τον Λυκαβηττό, όπου «κούρνιασε» το γνωστό πουλί της χούντας εν είδει φωτεινής διαφήμισης. Στον Λυκαβηττό, από την πλευρά όπου βρίσκεται το κανόνι, σιμά στο τεράστιο φωτεινό πουλί είχε στηθεί ο φοίνικας της 21ης Απριλίου... Ξεχωριστή θέση στις προτιμήσεις των συνταγματαρχών είχαν τα πασχαλινά αβγά... Δεν έχαναν την ευκαιρία για τσουγκρίσματα μπροστά από τους οβελίες που ψήνονταν στις σούβλες... Από τα δε στρατόπεδα περνούσαν όλοι οι πρωταγωνιστές και δεν παρέλειπαν φυσικά να τσουγκρίσουν το αβγό τους με τον φαντάρο της σκοπιάς, ο οποίος ήταν εγκατεστημένος σε ένα τεράστιο ομοίωμα πασχαλινού αβγού...
ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟ ΣΤΑΔΙΟ
Γελοιότητες με περικεφαλαία «Πολεμική αρετή των Ελλήνων»
Η γελοιωδέστερη όλων καλλιτεχνική έκφραση των συνταγματαρχών ήταν οι εκδηλώσεις που ελάμβαναν χώρα στο Παναθηναϊκό Στάδιο προς τιμήν της «πολεμικής αρετής των Ελλήνων»... Εν μέσω χειροκροτημάτων και μπροστά σε μια λύρα, που για χορδές είχε πυρσούς, η Κλειώ Δενάρδου τραγουδούσε το «Που να ν ο ίσκιος σου Θεέ, να ρθω να προσκυνήσω»... Αρχαίες τριήρεις και το πολεμικό «Αβέρωφ», φτιαγμένα από φελιζόλ σύρθηκαν μέσα στο Στάδιο πάνω σε στρατιωτικά οχήματα, ενώ στον λόφο του Αρδηττού αξιωματικοί από όλα τα σώματα καθώς και εύζωνοι περιέβαλλαν μεγαλοπρεπώς το ομοίωμα του πτηνού. Ενα τεράστιο τιμόνι πλοίου είχε στηθεί πάνω σε λουλουδένια βάση, καθώς εισέβαλλαν μικρογραφίες πυραύλων, σκάλες στις οποίες κατέληγαν οι αχτίδες του ηλίου της 21ης Απριλίου, διάφορα ικριώματα και κατασκευές στον ρόλο προπομπών του κυρίως θεάματος, το οποίο ακολουθούσε... Εκατοντάδες νεαροί και νεαρές πάνω σε άλογα και άρματα ντυμένοι αρχαίοι Ελληνες, Ρωμαίοι, Καρχηδόνιοι, Αραβες, Βυζαντινοί, Πέρσες, μακεδονομάχοι με μουστάκια... Δεν έλλειπαν και οι μεταμφιεσμένοι σε κομμουνιστές, Κορεάτες, Ιταλούς, Γερμανούς, οι οποίοι ήταν οι εχθροί της Ελλάδας, που έδωσαν μάχες μπροστά στις κατάμεστες κερκίδες του Σταδίου για να επικρατήσει στο τέλος και να στεφανωθεί η... «πολεμική αρετή των Ελλήνων».
Το απαράμιλλο θέαμα ολοκληρωνόταν με τους πεζοναύτες που έπεφταν από ελικόπτερα με σχοινιά στο κέντρο του Σταδίου και τον συγκινημένο Γεώργιο Παπαδόπουλο, ο οποίος έσπευδε να χαιρετήσει και να συγχαρεί τα πλήθη. Ενα εθνικοπατριωτικό κιτς σε όλο του το μεγαλείο...
ΤΑ ΜΠΟΤΑΚΙΑ ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ
ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
«Υμνοι» στη χούντα με εμβατήρια και κλαρίνα
Οι δικτάτορες ήθελαν και τα αποκλειστικά δικά τους τραγούδια και γι αυτό από το φθινόπωρο του 1968 είχαν προκηρύξει διαγωνισμό για τη συγγραφή και τη σύνθεση του ύμνου της 21ης Απριλίου...
Οι προτάσεις πολλές και το τελικό αποτέλεσμα, το οποίο όφειλαν όλοι οι μαθητές να ψάλλουν, ήταν το εξής:
«Μέσα στ Απρίλη τη γιορτή, το μέλλον χτίζει η νιότη αγκαλιασμένη, δυνατή, μ εργάτη, αγρότη, φοιτητή και πρώτο τον στρατιώτη. (δις)
Τραγούδι αγάπης αντηχεί, γελούν όλα τα χείλη και σμίγουν μέσα στην ψυχή, του Εικοσιένα η εποχή κι η Εικοσιμιά τ Απρίλη. (δις)
Μες στις καρδιές μπαίνει ζεστή του Απριλιού η λιακάδα κι έχουν στα στήθια τους κλεισθεί θρησκεία, οικογένεια και πάνω απ όλα Ελλάδα (δις)».
n Ειδικό εμβατήριο ηχογραφήθηκε και για τις ανάγκες της προπαγάνδας υπέρ του χουντικού Συντάγματος:
«Ναι στο Σύνταγμα για μια Ελλάδα αιώνια.
Ναι στο Σύνταγμα γι αγάπη και ομόνοια.
Θα γεμίσεις μ ένα ναι,
Γαλανέ μας ουρανέ».
Σε παραλλαγή γνωστών δημοτικών σκοπών οι συνταγματάρχες μπορούσαν πλέον να χορεύουν τα δικά τους τραγούδια:
Τσάμικο
«Ωρέ η εθνική κυβέρνηση
εθνική κυβέρνηση του έθνους μας σωτήρας
Ωρέ με Γιώργο Παπαδόπουλο με Γιώργο Παπαδόπουλο και Παττακό λεβέντη
Ωρέ εικοσιμιά του Απριλιού εικοσιμιά του Απριλιού εστήσανε το γλέντι».
Καλαματιανό
«Στις εικοσιμιά τ Απρίλη σηκωθήκανε έξι φίλοι του στρατού μας οι φωστήρες και του έθνους οι σωτήρες.
Να μας ζήσει ο στρατός, Σπαντιδάκης, Παττακός, Παπαδόπουλος ο Γιώργος, Κόλλιας ο πρωθυπουργός.
Μακαρέζος, Αγγελής κι όλοι οι επιτελείς.
Να μας ζήσει ο στρατός Σπαντιδάκης Παττακός.
Οι εργάτες και αγρότες που με αίμα και ιδρώτες
Στη σκληρή δουλειά μοχθούνε, τώρα τη στοργή θα βρούνε.
Να μας ζήσει ο στρατός κ.λπ.
Μας ζηλεύουν κι εχθροί μας για τη δόξα τη δική μας και το μέλλον το λαμπρό μας θα χρωστάμε στον στρατό μας.
Να μας ζήσει ο στρατός κ.λπ.».
ΣΤΙΧΑΚΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΑ ΣΤΑ ΠΡΩΤΟΠΑΛΙΚΑΡΑ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ
«Αϊτός» ο Παττακός, «τιμονιέρης» ο Παπαδόπουλος και η ποίηση στον γύψο...
Με δεδομένο ότι πολλοί ήταν αυτοί που ήθελαν να είναι αρεστοί στους συνταγματάρχες, υπήρξε και μία πληθώρα ποιημάτων και διστίχων, τα οποία εξύψωναν το φρόνημά τους... Αυτός ήταν και ο λόγος που το 1969 εκδόθηκε με πρωτοβουλία των συνταγματαρχών η «Λαϊκή Μούσα», η οποία περιελάμβανε το σύνολο των ποιητικών εξάρσεων.
Αλλωστε, σύμφωνα με την έπαρση των πρωτοστατών... και την ακλόνητη πεποίθησή τους, αυτά τα πονήματα δικαιολογούνταν απόλυτα εφόσον:
«Η Επανάστασις της 21ης Απριλίου έγινε πηγή έμπνευσης και καινούργιων αισθημάτων σε πάρα πολλούς Ελληνες. Η απότομη κατάργησις του παρελθόντος που επέφερε και η αναδημιουργική πνοή που ενεφύσησε εδημιούργησαν αναμφίβολα ικανοποίηση και ένα πλήθος ελπίδων σε χιλιάδες απλούς ανθρώπους. Η Επανάστασις υπήρξε γι αυτούς η αφορμή να εκφράσουν σε ποιητικό λόγο αλλά και σε αυθόρμητες επιστολές ό,τι από καιρό συνειδητά ή ασυνείδητα τους καταπίεζε, ήταν σαν ένα ηφαίστειο που εξερράγη εκτοξεύοντας ψηλά ό,τι καταπιεζόταν από καιρό στις καρδιές».
Μαντινάδα από το Βραχάσι Μεραμβέλλου:
«Χειρουργική επέμβασις επιτυχώς εδόθη και εκ βεβαίου θάνατου ο ασθενής εσώθη.
Συγχαίρουμε τους χειρουργούς και αισιοδοξούμε πως τελική ανάρρωση στον ασθενή θα δούμε».
Η λατρεία των ποιητών στρέφεται κυρίως προς τον Παπαδόπουλο...
«Κύριε Παπαδόπουλε να ζήσης χίλια χρόνια γιατί προσφέρεις στον λαό αγάπη και συμπόνια».
«Ελάτε να ενισχύσουμε τον νέο κυβερνήτη τον Γιώργο Παπαδόπουλο που πήρε το τιμόνι
αναστηθούν παλιοί καιροί και δοξασμένοι χρόνοι».
«Λεβέντη Παπαδόπουλε, αετέ μου Μακαρέζο και παλικάρι Παττακέ με δάφνες φορτωμένο».
Χριστουγεννιάτικη έμπνευση:
«Μες στον Απρίλη έφθασαν τρεις μάγοι με τα δώρα.
Ο Γιώργος Παπαδόπουλος κι ο Παττακός στην ώρα.
Ακόλουθα στέκει πιστός ο Νίκος Μακαρέζος που στάθηκε στο ραντεβού και τώρα σαν Εγγλέζος».
Υπάρχουν πολλά ποιήματα με ειδική μνεία στον Παττακό:
«Δυο τρανοί συνταγματάρχες κι ο γενναίος Παττακός ώρμησαν σαν καταρράχτες, όπως ένας κεραυνός».
«Τρανός αϊτός ο Παττακός ψηλά κρατά τη δόξα τον αγκαλιάζει ο λαός απ όλη την Ελλάδα».
«Μέσα εις την κυβέρνηση έχομε ένα κλωνάρι το λένε Στέλιο Παττακό, της Κρήτης το καμάρι».
Αλλά και ο Μακαρέζος έχει τους δικούς του πιστούς:
«Γεια σου αϊτέ της Ρούμελης Νικόλα Μακαρέζο, γεια σου σαϊνι της Γραβιάς κι ελάφι της Λαμίας.
Εσύ και οι συνάδελφοί σου οι τρεις ανδρειωμένοι κανείς δεν σας παρέσυρε για να σας βάλη χέρι».
Απρίλης 1969
«Στα μέσα της ανοίξεως στην τόση ωραιότη ανέτειλε περήφανη τ Απρίλη εικοστή πρώτη.
Και γελαστός ο ήλιος με ξέχωρη λαμπράδα απ άκρη σ' άκρη φώτισε τη δόλια την Ελλάδα.
Τα στρατευμένα της παιδιά τα τίμια βλαστάρια με αρχηγούς περήφανους αληθινά καμάρια,βάλαν το στήθος τους μπροστά αγνοί συνταγματάρχες και εφώναξαν μ αντρειά στην πάντα οι κομματάρχες και τα ρουσφέτια κι οι ψευτιές η κατηφόρα φθάνει καθίσετε στην άκρη σας όλοι οι λαοπλάνοι».
Δεκέμβρης 1968
«Δεν πέρασε πολύς καιρός μου φαίνεται σαν τώρα που εκινήθη ο στρατός και έσωσε τη χώρα.
Τώρα ο Παπαδόπουλος και ο στρατός επίσης, θα επιτύχουν θαύματα ώστε η Ελλάς να ζήση».
«E» 21/4
Γράφει η Στέλλα Κεμανετζή
kemanetzi@pegasus.gr
Το ξημέρωμα της 21ης Απριλίου του 1967 θα μπορούσε να είναι ένα... αργοπορημένο κακόγουστο πρωταπριλιάτικο ψέμα... που οι επόμενες ώρες της ημέρας θα το αποκάλυπταν. Ηταν μια απίστευτη για το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα πραγματικότητα, που κράτησε όχι μέχρι την επομένη ή τη μεθεπομένη αλλά επτά ολόκληρα χρόνια.
Σαράντα χρόνια έχουν περάσει από την εγκαθίδρυση της χούντας των συνταγματαρχών. Σήμερα, όλα φαντάζουν σαν να ήταν σχεδιασμένα από ικανότατους γελοιογράφους ή εμπνευσμένους δημιουργούς καρτούν -όπου παρέπεμπαν και οι πρωταγωνιστές της χούντας, αλλά τότε αυτό που εισέπρατταν όσοι κατοικούσαν ανά την Ελλάδα ήταν η καταπάτηση των δημοκρατικών ελευθεριών, η καταπολέμηση της εθνικής ανεξαρτησίας και η προσπάθεια αλλοτρίωσης της σκέψης.
Αυτά τα ανδρείκελα, που με το «έτσι θέλω» εκείνο το ανοιξιάτικο πρωινό εδραιώθηκαν στην εξουσία, ανέκοψαν την όποια προοπτική για ανέλιξη σε όλους τους τομείς και τους εισήγαγαν νυχθημερόν σε αυτό που τώρα αποκαλούμε κιτς...
Οι συνταγματάρχες και το μεγάλο τους... ανδραγάθημα, η δικτατορία, αποτέλεσαν τροχοπέδη στην πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας, καθώς εκείνη την περίοδο δεν επετράπη η ωρίμανσή της, που είχε ξεκινήσει στις αρχές του 60.
Η Ελλάδα, που μέχρι πριν από λίγο ζούσε την άνοιξη της δεκαετίας του 60, έχανε γι ακόμη μία φορά το νήμα της φυσιολογικής της εξέλιξης.
Το «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών», το γνωστό σύνθημα των απριλιανών, έγινε φυλακή και έκλεισε μέσα της τη χώρα που προσπαθούσε να επουλώσει τα μεταπολεμικά και μετεμφυλιακά της τραύματα. Μέσα σε αυτή τη φυλακή, κατά τη διάρκεια της επταετίας, αλλοιώθηκε και σε πολύ μεγάλο βαθμό διεφθάρη ο τρόπος σκέψης των Ελλήνων...
Η χούντα ήταν εκτός των άλλων μια φαρσοκωμωδία.
ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ
Καλαματιανό με... φράκο
Η καθεστωτική επιβολή του κιτς με τις «πολεμικές αρετές των Ελλήνων», το «πουλί της επταετίας», το μυστρί του Παττακού, τα τσάμικα του Παπαδόπουλου αποπειράθηκε να ανακόψει την πολιτισμική εξέλιξη ενός ολόκληρου λαού και έως έναν βαθμό το κατάφερε... Είναι γνωστή η εμμονή των απριλιανών στις γιορτές και τα πανηγύρια. Τα δύο πρωτοπαλίκαρα έσερναν τον χορό με μεγάλη ζέση φορώντας συχνά μαύρα γυαλιά και καλογυαλισμένα υποδήματα... Χωρίς ιδιαίτερη φαντασία, θέλησαν να ακολουθήσουν τη δοκιμασμένη συνταγή του «άρτος και θεάματα», μιμούμενοι ίσως τις φασιστοειδείς καρικατούρες ενός παλαιότερου κοινής αντίληψης καθεστώτος... Με φράκα και ημίψηλα καπέλα παραβρίσκονταν από τις λειτουργίες στις εκκλησίες μέχρι τις επετείους, τις δεξιώσεις και τις παρελάσεις... Την επίσημη αμφίεση την αποχωρίζονταν μόνο για να εγκαινιάσουν ένα νέο έργο... Ο Παττακός σχεδόν σε καθημερινή βάση με το μυστρί στο χέρι εγκαινίαζε τα νέα μεγαλόπνοα έργα της επταετίας... και πάντα με μια ντελικάτη κίνηση του χεριού έριχνε ο ίδιος πρώτος τη λάσπη...
ΣΗΜΑ ΚΑΤΑΤΕΘΕΝ...
Εβαζαν παντού το πουλί
Το πολιτιστικό έγκλημα της χούντας συντελέστηκε από τα αρχαία μνημεία, το κάλλος των οποίων κανείς δεν αμφισβητεί, το δημοτικό τραγούδι, την αρχιτεκτονική των κτιρίων που χτίζονταν εκείνη τη χρονική περίοδο μέχρι τα νομίσματα, τα σπιρτόκουτα, την τηλεόραση, το αεροδρόμιο, τα σχολεία αλλά και τον Λυκαβηττό, όπου «κούρνιασε» το γνωστό πουλί της χούντας εν είδει φωτεινής διαφήμισης. Στον Λυκαβηττό, από την πλευρά όπου βρίσκεται το κανόνι, σιμά στο τεράστιο φωτεινό πουλί είχε στηθεί ο φοίνικας της 21ης Απριλίου... Ξεχωριστή θέση στις προτιμήσεις των συνταγματαρχών είχαν τα πασχαλινά αβγά... Δεν έχαναν την ευκαιρία για τσουγκρίσματα μπροστά από τους οβελίες που ψήνονταν στις σούβλες... Από τα δε στρατόπεδα περνούσαν όλοι οι πρωταγωνιστές και δεν παρέλειπαν φυσικά να τσουγκρίσουν το αβγό τους με τον φαντάρο της σκοπιάς, ο οποίος ήταν εγκατεστημένος σε ένα τεράστιο ομοίωμα πασχαλινού αβγού...
ΠΑΡΕΛΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟ ΣΤΑΔΙΟ
Γελοιότητες με περικεφαλαία «Πολεμική αρετή των Ελλήνων»
Η γελοιωδέστερη όλων καλλιτεχνική έκφραση των συνταγματαρχών ήταν οι εκδηλώσεις που ελάμβαναν χώρα στο Παναθηναϊκό Στάδιο προς τιμήν της «πολεμικής αρετής των Ελλήνων»... Εν μέσω χειροκροτημάτων και μπροστά σε μια λύρα, που για χορδές είχε πυρσούς, η Κλειώ Δενάρδου τραγουδούσε το «Που να ν ο ίσκιος σου Θεέ, να ρθω να προσκυνήσω»... Αρχαίες τριήρεις και το πολεμικό «Αβέρωφ», φτιαγμένα από φελιζόλ σύρθηκαν μέσα στο Στάδιο πάνω σε στρατιωτικά οχήματα, ενώ στον λόφο του Αρδηττού αξιωματικοί από όλα τα σώματα καθώς και εύζωνοι περιέβαλλαν μεγαλοπρεπώς το ομοίωμα του πτηνού. Ενα τεράστιο τιμόνι πλοίου είχε στηθεί πάνω σε λουλουδένια βάση, καθώς εισέβαλλαν μικρογραφίες πυραύλων, σκάλες στις οποίες κατέληγαν οι αχτίδες του ηλίου της 21ης Απριλίου, διάφορα ικριώματα και κατασκευές στον ρόλο προπομπών του κυρίως θεάματος, το οποίο ακολουθούσε... Εκατοντάδες νεαροί και νεαρές πάνω σε άλογα και άρματα ντυμένοι αρχαίοι Ελληνες, Ρωμαίοι, Καρχηδόνιοι, Αραβες, Βυζαντινοί, Πέρσες, μακεδονομάχοι με μουστάκια... Δεν έλλειπαν και οι μεταμφιεσμένοι σε κομμουνιστές, Κορεάτες, Ιταλούς, Γερμανούς, οι οποίοι ήταν οι εχθροί της Ελλάδας, που έδωσαν μάχες μπροστά στις κατάμεστες κερκίδες του Σταδίου για να επικρατήσει στο τέλος και να στεφανωθεί η... «πολεμική αρετή των Ελλήνων».
Το απαράμιλλο θέαμα ολοκληρωνόταν με τους πεζοναύτες που έπεφταν από ελικόπτερα με σχοινιά στο κέντρο του Σταδίου και τον συγκινημένο Γεώργιο Παπαδόπουλο, ο οποίος έσπευδε να χαιρετήσει και να συγχαρεί τα πλήθη. Ενα εθνικοπατριωτικό κιτς σε όλο του το μεγαλείο...
ΤΑ ΜΠΟΤΑΚΙΑ ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ
ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
«Υμνοι» στη χούντα με εμβατήρια και κλαρίνα
Οι δικτάτορες ήθελαν και τα αποκλειστικά δικά τους τραγούδια και γι αυτό από το φθινόπωρο του 1968 είχαν προκηρύξει διαγωνισμό για τη συγγραφή και τη σύνθεση του ύμνου της 21ης Απριλίου...
Οι προτάσεις πολλές και το τελικό αποτέλεσμα, το οποίο όφειλαν όλοι οι μαθητές να ψάλλουν, ήταν το εξής:
«Μέσα στ Απρίλη τη γιορτή, το μέλλον χτίζει η νιότη αγκαλιασμένη, δυνατή, μ εργάτη, αγρότη, φοιτητή και πρώτο τον στρατιώτη. (δις)
Τραγούδι αγάπης αντηχεί, γελούν όλα τα χείλη και σμίγουν μέσα στην ψυχή, του Εικοσιένα η εποχή κι η Εικοσιμιά τ Απρίλη. (δις)
Μες στις καρδιές μπαίνει ζεστή του Απριλιού η λιακάδα κι έχουν στα στήθια τους κλεισθεί θρησκεία, οικογένεια και πάνω απ όλα Ελλάδα (δις)».
n Ειδικό εμβατήριο ηχογραφήθηκε και για τις ανάγκες της προπαγάνδας υπέρ του χουντικού Συντάγματος:
«Ναι στο Σύνταγμα για μια Ελλάδα αιώνια.
Ναι στο Σύνταγμα γι αγάπη και ομόνοια.
Θα γεμίσεις μ ένα ναι,
Γαλανέ μας ουρανέ».
Σε παραλλαγή γνωστών δημοτικών σκοπών οι συνταγματάρχες μπορούσαν πλέον να χορεύουν τα δικά τους τραγούδια:
Τσάμικο
«Ωρέ η εθνική κυβέρνηση
εθνική κυβέρνηση του έθνους μας σωτήρας
Ωρέ με Γιώργο Παπαδόπουλο με Γιώργο Παπαδόπουλο και Παττακό λεβέντη
Ωρέ εικοσιμιά του Απριλιού εικοσιμιά του Απριλιού εστήσανε το γλέντι».
Καλαματιανό
«Στις εικοσιμιά τ Απρίλη σηκωθήκανε έξι φίλοι του στρατού μας οι φωστήρες και του έθνους οι σωτήρες.
Να μας ζήσει ο στρατός, Σπαντιδάκης, Παττακός, Παπαδόπουλος ο Γιώργος, Κόλλιας ο πρωθυπουργός.
Μακαρέζος, Αγγελής κι όλοι οι επιτελείς.
Να μας ζήσει ο στρατός Σπαντιδάκης Παττακός.
Οι εργάτες και αγρότες που με αίμα και ιδρώτες
Στη σκληρή δουλειά μοχθούνε, τώρα τη στοργή θα βρούνε.
Να μας ζήσει ο στρατός κ.λπ.
Μας ζηλεύουν κι εχθροί μας για τη δόξα τη δική μας και το μέλλον το λαμπρό μας θα χρωστάμε στον στρατό μας.
Να μας ζήσει ο στρατός κ.λπ.».
ΣΤΙΧΑΚΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΑ ΣΤΑ ΠΡΩΤΟΠΑΛΙΚΑΡΑ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ
«Αϊτός» ο Παττακός, «τιμονιέρης» ο Παπαδόπουλος και η ποίηση στον γύψο...
Με δεδομένο ότι πολλοί ήταν αυτοί που ήθελαν να είναι αρεστοί στους συνταγματάρχες, υπήρξε και μία πληθώρα ποιημάτων και διστίχων, τα οποία εξύψωναν το φρόνημά τους... Αυτός ήταν και ο λόγος που το 1969 εκδόθηκε με πρωτοβουλία των συνταγματαρχών η «Λαϊκή Μούσα», η οποία περιελάμβανε το σύνολο των ποιητικών εξάρσεων.
Αλλωστε, σύμφωνα με την έπαρση των πρωτοστατών... και την ακλόνητη πεποίθησή τους, αυτά τα πονήματα δικαιολογούνταν απόλυτα εφόσον:
«Η Επανάστασις της 21ης Απριλίου έγινε πηγή έμπνευσης και καινούργιων αισθημάτων σε πάρα πολλούς Ελληνες. Η απότομη κατάργησις του παρελθόντος που επέφερε και η αναδημιουργική πνοή που ενεφύσησε εδημιούργησαν αναμφίβολα ικανοποίηση και ένα πλήθος ελπίδων σε χιλιάδες απλούς ανθρώπους. Η Επανάστασις υπήρξε γι αυτούς η αφορμή να εκφράσουν σε ποιητικό λόγο αλλά και σε αυθόρμητες επιστολές ό,τι από καιρό συνειδητά ή ασυνείδητα τους καταπίεζε, ήταν σαν ένα ηφαίστειο που εξερράγη εκτοξεύοντας ψηλά ό,τι καταπιεζόταν από καιρό στις καρδιές».
Μαντινάδα από το Βραχάσι Μεραμβέλλου:
«Χειρουργική επέμβασις επιτυχώς εδόθη και εκ βεβαίου θάνατου ο ασθενής εσώθη.
Συγχαίρουμε τους χειρουργούς και αισιοδοξούμε πως τελική ανάρρωση στον ασθενή θα δούμε».
Η λατρεία των ποιητών στρέφεται κυρίως προς τον Παπαδόπουλο...
«Κύριε Παπαδόπουλε να ζήσης χίλια χρόνια γιατί προσφέρεις στον λαό αγάπη και συμπόνια».
«Ελάτε να ενισχύσουμε τον νέο κυβερνήτη τον Γιώργο Παπαδόπουλο που πήρε το τιμόνι
αναστηθούν παλιοί καιροί και δοξασμένοι χρόνοι».
«Λεβέντη Παπαδόπουλε, αετέ μου Μακαρέζο και παλικάρι Παττακέ με δάφνες φορτωμένο».
Χριστουγεννιάτικη έμπνευση:
«Μες στον Απρίλη έφθασαν τρεις μάγοι με τα δώρα.
Ο Γιώργος Παπαδόπουλος κι ο Παττακός στην ώρα.
Ακόλουθα στέκει πιστός ο Νίκος Μακαρέζος που στάθηκε στο ραντεβού και τώρα σαν Εγγλέζος».
Υπάρχουν πολλά ποιήματα με ειδική μνεία στον Παττακό:
«Δυο τρανοί συνταγματάρχες κι ο γενναίος Παττακός ώρμησαν σαν καταρράχτες, όπως ένας κεραυνός».
«Τρανός αϊτός ο Παττακός ψηλά κρατά τη δόξα τον αγκαλιάζει ο λαός απ όλη την Ελλάδα».
«Μέσα εις την κυβέρνηση έχομε ένα κλωνάρι το λένε Στέλιο Παττακό, της Κρήτης το καμάρι».
Αλλά και ο Μακαρέζος έχει τους δικούς του πιστούς:
«Γεια σου αϊτέ της Ρούμελης Νικόλα Μακαρέζο, γεια σου σαϊνι της Γραβιάς κι ελάφι της Λαμίας.
Εσύ και οι συνάδελφοί σου οι τρεις ανδρειωμένοι κανείς δεν σας παρέσυρε για να σας βάλη χέρι».
Απρίλης 1969
«Στα μέσα της ανοίξεως στην τόση ωραιότη ανέτειλε περήφανη τ Απρίλη εικοστή πρώτη.
Και γελαστός ο ήλιος με ξέχωρη λαμπράδα απ άκρη σ' άκρη φώτισε τη δόλια την Ελλάδα.
Τα στρατευμένα της παιδιά τα τίμια βλαστάρια με αρχηγούς περήφανους αληθινά καμάρια,βάλαν το στήθος τους μπροστά αγνοί συνταγματάρχες και εφώναξαν μ αντρειά στην πάντα οι κομματάρχες και τα ρουσφέτια κι οι ψευτιές η κατηφόρα φθάνει καθίσετε στην άκρη σας όλοι οι λαοπλάνοι».
Δεκέμβρης 1968
«Δεν πέρασε πολύς καιρός μου φαίνεται σαν τώρα που εκινήθη ο στρατός και έσωσε τη χώρα.
Τώρα ο Παπαδόπουλος και ο στρατός επίσης, θα επιτύχουν θαύματα ώστε η Ελλάς να ζήση».
Κανένα κόμμα εξουσίας δε φημίστηκε για την προσφορά του στον πολιτισμό. Και όταν κάποιος έχει την εξουσία, πάντα υπάρχουν και πολλοί που θα τρέξουν να τον εκθειάσουν. Αυτό δεν έγινε μόνο επί χούντας, απλώς τότε δεν υπήρχαν άλλοι πόλοι εξουσίας οπότε όλοι έστρεφαν το γλείψιμό τους στην ίδια κατεύθυνση.
GIORGOSK
Ενεργό Μέλος
- Εγγρ.
- 14 Σεπ 2005
- Μηνύματα
- 6.558
- Κριτικές
- 4
- Like
- 2.323
- Πόντοι
- 506
Το `Κυρα Γιώργενα ο Γιώργο σου που πάει; Για που το βαλε και πούθε ξενυχτάει...'
Αφιερωμένο και τραγουδημένο από τον Καλατζή στην γυναίκα του Παπαδόπουλου γιατί ο άντρα της ήταν πολύ... περμπάντης... ο μαλάκας.
Αφιερωμένο και τραγουδημένο από τον Καλατζή στην γυναίκα του Παπαδόπουλου γιατί ο άντρα της ήταν πολύ... περμπάντης... ο μαλάκας.
Επισκέπτης
Όχι βέβαια. Μεταπολεμικά τις εξορίες τις "εγκαινίασε" ο "Γέρος της Δημοκρατίας" !!
Μέγα λάθος οι εξορίες. Τα άτομα που είχαν εγοριστεί μετεμφυλιακά βαρύνονταν με πολλά κακουργήματα, όπως φόνοι, βιασμοί, βασανισμοί αντι-κομμουνιστών κ.α. Αλλά μετά από χρόνια κανείς δεν θυμόταν τα εγκλήματα που είχαν διαπράξει οι εξορισθέντες και έμεινε μόνο μια συμπάθεια για τις ταλαιπωρίες που υπέστησαν όσοι βρίσκονταν στις εξορίες. Ενώ φυσικά , όπως πάντα στην Ελλάδα, συνέβει και το τραγικό από προσωπικές εμπάθειες πολλοί εξορισθέντες να παρασέρνουν και άλλους αθώους στις εξορίες ή ακόμη χειρότερο να τους στέλνουν στη θέση τους.
Έπρεπε το 1945 μετά τα Δεκεμβριανά και το 1949 μετά το Γράμμο να εκτελούνταν όλοι οι κομμουνιστές που βαρύνονταν με κακουργήματα και να τελείωνε το ζήτημα εκεί , χωρίς εξορίες, φυλακές και μαλακίες. Επειδή όμως οι τότε Έλληνες δεν είχαν τα κότσια να εκτελέσουν τα καθήκια που αιματοκύλησαν την Ελλάδα, τους έκαναν "ήρωες" με τις εξορίες.
Επισκέπτης
21η Απριλίου 1967 – 21η Απριλίου 2007:40 χρόνια μετά
του Παναγιώτη Βογιατζή
40 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την δικτατορία των συνταγματαρχών που επιβλήθηκε στις 21 Απριλίου του 1967. Πρόκειται για μια από τις πιο μαύρες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, που τα κατάλοιπά της ακόμη και σήμερα κάνουν αισθητή την παρουσία τους σ’ αρκετές εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο κινούμαστε και ζούμε.
Αν και τα γεγονότα είναι ακόμη πρόσφατα αν τα υπολογίσουμε σε ιστορική κλίμακα, παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστα, κυρίως στη νέα γενιά, και πλαισιώνονται από ένα πλήθος μύθων και ανακριβειών. Στον περιορισμένο χώρο αυτού του αφιερώματος θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια όσο γίνεται πιο αναλυτική περιγραφή τους και κυρίως να εξηγήσουμε το πώς φτάσαμε στη δικτατορία και το μέγεθος της καταστροφής που άφησε πίσω της.
Η λήξη του εμφύλιου πολέμου το 1949 βρήκε νικήτρια την πιο αντιδραστική δεξιά ολόκληρης της Ευρώπης. Άνοιξε έτσι ένας κύκλος καταπίεσης κι οπισθοδρόμησης που θα διαρκούσε δεκαετίες. Ωστόσο, από πολύ νωρίς ξεκίνησε κι η αναδιοργάνωση του εργατικού κινήματος. Παρά τις φυλακίσεις, τις εξορίες στα ξερονήσια και την αστυνομοκρατία, η ΕΔΑ κατάφερε να βγει δεύτερο κόμμα στις εκλογές του 1958, συγκεντρώνοντας το επιβλητικό 24,4%, το μεγαλύτερο ποσοστό που πήρε ποτέ κόμμα της Αριστεράς στην Ελλάδα. Το «παράδοξο» αυτό αποτέλεσμα έχει την εξήγησή του, απ’ τη μια στις πολύ βαθιές ρίζες που κατάφερε ν’ αποκτήσει η αριστερά στην ελληνική κοινωνία κατά την περίοδο της Αντίστασης κατά των Γερμανών κι απ’ την άλλη στα τεράστια προβλήματα που αντιμετώπιζε ο εργαζόμενος λαός (ανεργία, φτώχεια, μετανάστευση) και που ήταν προφανές ότι καμιά αστική κυβέρνηση δεν είχε πραγματική διάθεση να τα επιλύσει.
Έτσι ξεκίνησε μια περίοδος δέκα περίπου χρόνων, κατά την οποία οι ταξικές συγκρούσεις βρισκόντουσαν στην ημερήσια διάταξη. Ήταν δε τόσο μεγάλη η σήψη του καθεστώτος, ώστε οι εργατικοί αγώνες πολύ γρήγορα ξέφυγαν από τον καθαρά διεκδικητικό τους χαρακτήρα και πήραν μια έντονα πολιτική χροιά, καθώς οι εργαζόμενοι καταλάβαιναν ότι έπρεπε ν’ αγωνιστούν κυρίως για πολιτικές ελευθερίες, κατάργηση της μοναρχίας και πραγματική δημοκρατία, αν ήθελαν να δοθεί λύση στα προβλήματά τους. Το κίνημα γρήγορα ξεπέρασε τα όρια των δυνάμεων της αριστεράς και ανάγκασε την Ένωση Κέντρου (ΕΚ), που ήταν επίσης ένα αστικό κόμμα, να τεθεί επικεφαλής. Ωστόσο, ούτε η ΕΔΑ ούτε βέβαια η ΕΚ στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων.
Το αποκορύφωμα αυτού του κινήματος ήρθε το καλοκαίρι του 1965 με τα Ιουλιανά, όταν το παλάτι κατήργησε ουσιαστικά την κυβέρνηση της ΕΚ υπό τον Γ. Παπανδρέου, που είχε εκλεγεί με τεράστια πλειοψηφία (52,7%), και διόρισε μια κυβέρνηση αποστατών βουλευτών της ΕΚ που συνεργάστηκαν με το δεξιό κόμμα της ΕΡΕ. Η αντίδραση ήταν άμεση. Μέρα νύχτα, σε καθημερινή σχεδόν βάση για πάνω από τρεις μήνες, ο λαός βρίσκεται στους δρόμους διαδηλώνοντας. Ωστόσο, τα αυθόρμητα συνθήματα για κατάργηση της μοναρχίας και δημοκρατία δεν εισακούγονται από κανένα από τα κόμματα που ήταν υποτίθεται επικεφαλής. Έτσι, μετά από τρεις διαδοχικές προσπάθειες, μια δοτή κυβέρνηση καταφέρνει να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης και το πολιτικό σκηνικό φαίνεται να επέρχεται σε μια σχετική ηρεμία.
Η ηρεμία όμως ήταν μόνο φαινομενική. Το κίνημα, κουρασμένο από τις συνεχείς κινητοποιήσεις αλλά κυρίως από την έλλειψη ενός συγκεκριμένου στόχου και προοπτικής, βρέθηκε σε μια φάση υποχώρησης ενώ τα κόμματα της αντιπολίτευσης, πιστά όπως πάντα στην «νομιμότητα», απέφευγαν να αναλάβουν τις υποχρεώσεις τους, έχοντας εναποθέσει όλες τους τις ελπίδες στις εκλογές που είχαν προκηρυχθεί για το Μάιο του 1967. Στο στρατόπεδο της αντίδρασης όμως την ίδια στιγμή επικρατούσε αναβρασμός. Παλάτι, αστική τάξη και Αμερικάνοι καταλάβαιναν ότι είχαν στα χέρια τους μια ευκαιρία που δεν έπρεπε να την αφήσουν να πάει χαμένη. Η αντίδραση κατανοούσε πολύ καλά ότι δεν ήταν δυνατό να επανέλθει η χώρα σε μια μακρά περίοδο σταθερότητας, τη στιγμή που κανένα από τα προβλήματα που είχαν οδηγήσει στο ξέσπασμα του κινήματος δεν είχε βρει τη λύση του. Αργά ή γρήγορα (και μάλλον γρήγορα, αν αναλογιστούμε τη δυναμική που είχε δημιουργηθεί), το κίνημα θα κατάφερνε να ανασυγκροτηθεί και να ξαναβγεί στους δρόμους, αυτή τη φορά μάλιστα έχοντας και πολύ λιγότερες αυταπάτες για την «ηγεσία» του. Έτσι, αποφάσισαν να χτυπήσουν. Και είναι χαρακτηριστικό ότι όχι ένα αλλά δύο πραξικοπήματα είχαν προγραμματιστεί, πριν τις εκλογές. Οι άνθρωποι ήθελαν να είναι διπλά σίγουροι!
Πραξικόπημα και αντίσταση
Ο στρατός – και πολύ περισσότερο τα ηγετικά του κλιμάκια – βρίσκεται πάντα στην υπηρεσία της άρχουσας τάξης. Αυτό ίσχυε πολύ πιο έντονα στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’60. Με πρόσχημα τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» είχε μετατραπεί σ’ ένα άβουλο όργανο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και των θεσμών που αυτός υποστήριζε στο εσωτερικό της χώρας. Το μοναδικό ανάχωμα στις επιδιώξεις του δεν ήταν άλλο από το ζωντανό εργατικό κίνημα, που μπορούσε να περιφρουρήσει τις όποιες δημοκρατικές ελευθερίες με τις οργανώσεις του και τους συνεχείς του αγώνες. Αλλά στα 1967 το ανάχωμα αυτό είχε όπως είδαμε εξασθενήσει σημαντικά. Έτσι, το πραξικόπημα δεν παρουσίασε καμιά ιδιαίτερη πρακτική δυσκολία.
100 άρματα μάχης κινητοποιήθηκαν τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου, και ήταν αρκετά για να καταλάβουν χωρίς καμιά αντίδραση όλα τα ζωτικά σημεία της πρωτεύουσας. Για να δώσουμε ένα μέτρο σύγκρισης, όταν το 1956 ο ρωσικός στρατός εισέβαλλε στη Βουδαπέστη, χρειάστηκαν 2500 άρματα που έδωσαν σκληρές μάχες για 15 μέρες, μέχρι να καμφθεί η αντίσταση του πληθυσμού.
Όλοι οι ηγέτες της αντιπολίτευσης πιάστηκαν στον ύπνο. Αυτό δεν είναι σχήμα λόγου, αφού συνελήφθησαν φορώντας τις πυτζάμες τους… Ενώ τα σημάδια για κίνηση του στρατού πλήθαιναν για μήνες πριν, κανείς δεν είχε επεξεργαστεί ένα στοιχειώδες σχέδιο αντίδρασης. Η «Αυγή», η επίσημη εφημερίδα της ΕΔΑ, είχε μάλιστα ανάλυση εκείνη την ημέρα, όπου εξηγούσε τους λόγους για τους οποίους δεν ήταν δυνατό να γίνει πραξικόπημα. Βέβαια κανείς δε διάβασε αυτή την σπουδαία ανάλυση, μια και η Αυγή κατασχέθηκε στο τυπογραφείο…
Ο σκοπός κάθε δικτατορίας είναι να εδραιώσει ένα κλίμα «παγώματος» της κοινωνίας, διαλύοντας κάθε πιθανή εστία αντίστασης και επιβάλλοντας ένα διαρκές κλίμα τρομοκρατίας. Αυτό έκαναν και οι πραξικοπηματίες, που με 7500 συλλήψεις μέσα στις πρώτες κιόλας μέρες κατάφεραν να τσακίσουν τη ραχοκοκαλιά του εργατικού κινήματος. Ήταν λοιπόν αναπόφευκτο να ακολουθήσει μια μακρά περίοδος κατά την οποία ήταν σχεδόν αδύνατη κάθε μαζική προσπάθεια αντίδρασης.
Ωστόσο είναι μύθος η άποψη πως πέρασαν 7 χρόνια κατά τα οποία η μόνη αντίσταση ήταν μικρές μεμονωμένες ομάδες που με βομβιστικές κυρίως επιθέσεις προσπαθούσαν να κάνουν αισθητή την αντίθεσή τους προς το καθεστώς. Την πρώτη κιόλας μέρα στα Γιάννενα και το Ηράκλειο ξέσπασαν κινητοποιήσεις, χωρίς καμιά απολύτως κεντρική καθοδήγηση, με τη συμμετοχή κυρίως φοιτητών. Ακολούθησαν δεκάδες περιπτώσεις μαζικών διαμαρτυριών και συγκρούσεων με τα σώματα ασφαλείας. Όποτε δινόταν η ευκαιρία, τις περισσότερες φορές εντελώς αυθόρμητα, ξεσπούσαν μεγάλες διαδηλώσεις παρά το ασφυκτικό κλίμα τρόμου που επικρατούσε. Χαρακτηριστικές είναι οι διαδηλώσεις εκατοντάδων χιλιάδων στις κηδείες του Γ. Παπανδρέου το 1968 και του Γ. Σεφέρη το 1971.
Μια άλλη ηρωική άλλα σχεδόν άγνωστη πτυχή της αντίστασης κατά της χούντας είναι οι κινητοποιήσεις των κατοίκων ολόκληρων περιοχών στην επαρχία, τις περισσότερες φορές ενάντια στα σχέδια του καθεστώτος για απαλλοτριώσεις γης ή για τη δημιουργία σκανδαλωδώς ανθυγιεινών βιομηχανικών μονάδων σε κατοικημένες περιοχές, που οφείλονταν στο πλήρες ξεπούλημα του καθεστώτος στο μεγάλο κεφάλαιο (για το οποίο θα μιλήσουμε και παρακάτω). Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε τις περιπτώσεις της Ελευθερούπολης στην Καβάλα, ενάντια στη δημιουργία ορυχείων σε κατοικημένες περιοχές, στους Αγ. Θεοδώρους, την Ελευσίνα και τον Σκαραμαγκά για να σταματήσουν τη δημιουργία ρυπογόνων μονάδων δίπλα στα σπίτια τους, τα Μεγάλα Καλύβια Τρικάλων ενάντια στον αναδασμό της γης και βέβαια τα Μέγαρα, όπου οι κάτοικοι έδωσαν επί δυο χρόνια αγώνες κατά των σχεδίων κατασκευής εργοστασίων των ομίλων Ωνάση, Νιάρχου κι Ανδρεάδη, προχώρησαν σε γενική απεργία στην πόλη τους το 1973 και συντάχθηκαν ανοιχτά στο πλευρό των εξεγερμένων φοιτητών στο Πολυτεχνείο.
Βέβαια, η κορυφαία στιγμή της αντίστασης ήταν το Πολυτεχνειο. Αλλά δεν επρόκειτο για «κεραυνό εν αιθρία», αφού όλη την προηγούμενη χρονιά οι φοιτητικές κινητοποιήσεις αυξάνονταν μέρα με την μέρα και αποκτούσαν ολοένα και πιο προχωρημένα χαρακτηριστικά και αιτήματα. Αυτό σε συνδυασμό με την αυξανόμενη δυσαρέσκεια και την ένταση των προσπαθειών των αντιστασιακών ομάδων και της Αριστεράς που άρχιζε σιγά σιγά να ξαναοργανώνεται, έκαναν φανερό ότι οι μέρες του καθεστώτος ήταν πλέον μετρημένες. Η χαριστική βολή για τη χούντα δόθηκε τελικά από τα γεγονότα της Κύπρου.
Εκεί, η προσπάθεια του Ιωαννίδη (που είχε πάρει τα ηνία του καθεστώτος από τον Παπαδόπουλο μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου) να ανατρέψει τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση του Μακάριου έδωσε την αφορμή που περίμενε η Τουρκία για να εισβάλλει στο νησί. Κηρύχθηκε γενική επιστράτευση και γι’ αρκετές μέρες ο πόλεμος με την Τουρκία φαινόταν αναπόφευκτος. Και είναι χαρακτηριστικό για την πλήρη σήψη του καθεστώτος το γεγονός ότι είχε διαλύσει ακόμη και το στράτευμα, την πηγή δηλαδή της ίδιας της δύναμής του. Όλοι οι επίστρατοι εκείνης της εποχής έχουν να θυμηθούν ιστορίες που θα ήταν για γέλια αν δεν ήταν για κλάματα… Η λαϊκή οργή έφτασε πλέον στο απροχώρητο και οι στρατιωτικοί αναγκάστηκαν να παραιτηθούν άρον άρον και να καλέσουν τον Καραμανλή για να σχηματίσει κυβέρνηση εθνικής ενότητας, ένα σχέδιο το οποίο έτσι κι αλλιώς συζητιόταν για αρκετό καιρό πριν. Έτσι, ένα μαύρο κεφάλαιο για την ιστορία της Ελλάδας έκλεισε, χωρίς να κλείσουν όμως και οι πληγές που άφησε πίσω του
Οι επιπτώσεις της επταετίας
Μια αρκετά διαδεδομένη άποψη για την περίοδο της δικτατορίας είναι πως ναι μεν επρόκειτο για ένα ανελεύθερο καθεστώς, με φυλακίσεις, βασανισμούς και εξορίες όσων – πραγματικά ή φανταστικά – αποτελούσαν κίνδυνο για τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη, αλλά στον τομέα της ευημερίας και της οικονομικής ανάπτυξης τα πράγματα πήγαιναν απ’ το καλό στο καλύτερο. Αυτό είναι ένα χοντροειδές ψέμα. Η δικτατορία ευτύχησε να πετύχει μια εξαιρετικά ευνοϊκή οικονομική συγκυρία, αφού τα χρόνια μέχρι το 1973 ήταν χρόνια μεγάλης ανάπτυξης διεθνώς. Αλλά η ανάπτυξη αυτή για την Ελλάδα σήμαινε κυρίως μια άνευ προηγουμένου μεταφορά πλούτου προς τις μεγάλες επιχειρήσεις κι ένα εντελώς σαθρό μοντέλο ανάπτυξης.
Δεκάδες εργοστάσια φτιάχτηκαν χωρίς κανένα περιβαλλοντολογικό περιορισμό κι ολόκληρες περιοχές (Δ. Αττική, Δ. Μακεδονία, Καβάλα κλπ) καταδικάστηκαν στην υποβάθμιση και στον αργό θάνατο των κατοίκων τους. Και σα να μην έφτανε αυτό, οι «επενδύσεις» αυτές φτιάχτηκαν κυρίως με χρηματοδότηση του κράτους με δανεικά κι αγύριστα (τότε ξεκίνησε ουσιαστικά η φάμπρικα της μεταφοράς κεφαλαίων στο εξωτερικό), και μάλιστα με ποσά που έφταναν μέχρι και το 90% της συνολικής επένδυσης! Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι αμέσως μετά τη μεταπολίτευση τα κανόνια άρχισαν να σκάνε το ένα μετά το άλλο, οδηγώντας σε μια ολόκληρη γενιά των περιβόητων «προβληματικών επιχειρήσεων», που φορτώθηκαν στις πλάτες της εθνικής οικονομίας. Σε αντιδιαστολή βεβαίως με τους ιδιοκτήτες τους, που συνέχισαν να τρώνε με χρυσά κουτάλια…
Ο άλλος πυλώνας της χουντικής οικονομίας ήταν βέβαια η οικοδομή, όπου κι εκεί συντελέστηκαν παρόμοια εγκλήματα, άσχετα αν αυτά είχαν ξεκινήσει ήδη από την δεκαετία του ’50. Προσφέροντας τεράστιες φοροαπαλλαγές στους εργολάβους και σχεδόν διπλασιάζοντας τους οικοδομικούς συντελεστές σ’ όλες τις πόλεις με πληθυσμό πάνω από 5000 κατοίκους, η δικτατορία είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για το χάλι που παρουσιάζουν οι πόλεις σήμερα.
Εκτός απ’ τις πιο πάνω φανερές και μετρήσιμες επιπτώσεις, τεράστια ήταν η καταστροφή και σ’ ένα πιο αφηρημένο αλλά εξίσου σπουδαίο επίπεδο. Στον τομέα των ιδεών και τεχνολογίας, η Ελλάδα έχασε οριστικά το τραίνο της ανάπτυξης, αφού την ίδια στιγμή που ο υπόλοιπος ανεπτυγμένος κόσμος προχωρούσε με άλματα, εδώ είχε αναγορευτεί υπέρτατος άρχων ο δεσπότης κι ο χωροφύλακας.
χρονολογικός πίνακας
1949: Τερματισμός του εμφύλιου πολέμου
1951: Δημιουργία της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), νόμιμου κόμματος της Αριστεράς.
1958: Η ΕΔΑ με 24,4% και 79 βουλευτές, εκλέγεται αξιωματική αντιπολίτευση
1961: Εκλογές βίας και νοθείας από την δεξιά Εθνική Ριζοσπαστική Ενωση (ΕΡΕ) του Κ.Καραμανλή, για ν’ αποφευχθεί νέα επιτυχία της αριστεράς
1963: 22/5: Δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς στη Θεσσαλονίκη.
3/11: Εκλογική νίκη της Ενωσης Κέντρου(ΕΚ) του Γ.Παπανδρέου, χωρίς ν’ αποκτήσει αυτοδυναμία.Ο Καραμανλής το σκάει στο Παρίσι
1964: 16/2: Νέες εκλογές, θρίαμβος της ΕΚ (52,7%).
1965: 15/7: Αντισυνταγματική αποπομπή του Γ. Παπανδρέου από το παλάτι. Ξεκινά η περίοδος της Αποστασίας
9ος: Μετά από δυο αποτυχημένες προσπάθειες (Αθανασιάδης-Νόβας και Τσιριμώκος), κυβέρνηση των αποστατών παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης με πρωθυπουργό τον Στ. Στεφανόπουλο.
1967: 21/4: Το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών, που προλαβαίνει αυτό των Στρατηγών και του βασιλιά που είχε οριστεί για λίγες μέρες αργότερα.
13/12: Προσπάθεια – οπερέτα του βασιλιά για αντικατάσταση των Συνταγματαρχών με «δικούς του» αξιωματικούς. Το κίνημα καταπνίγεται αμέσως κι ο βασιλιάς καταφεύγει στο εξωτερικό.
1968: 28/2 Ίδρυση του ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα), στη Σουηδία, από τον Α. Παπανδρέου, που εξελίχθηκε στη σημαντικότερη αντιδικτατορική οργάνωση.
13/8: Αποτυχημένη βομβιστική επίθεση κατά του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου από τον Αλέκο Παναγούλη. Ο Παναγούλης καταδικάζεται σε θάνατο αλλά η ποινή δεν εκτελείται λόγω ενός τεράστιου κινήματος συμπαράστασης στο εξωτερικό.
3/11: Η κηδεία του Γ. Παπανδρέου, αφορμή για την πρώτη μαζική διαδήλωση κατά της χούντας.
1970: 19/9: Αυτοπυρπόληση του φοιτητή Κώστα Γεωργάκη στη Γένοβα, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη στήριξη της χούντας από τις δυτικές χώρες
1971: 22/9: Νέα διαδήλωση κατά της δικτατορίας, στην κηδεία του ποιητή Γ. Σεφέρη
1973: Φλεβάρης – Μάρτης: Τα γεγονότα της Νομικής, προπομπός του Πολυτεχνείου, με καταλήψεις και πορείες με συμμετοχή χιλιάδων φοιτητών. Διαδηλώσεις και σε Θεσσαλονίκη – Πάτρα.
23-25/5: Απόπειρα αντιδικτατορικού κινήματος στο Ναυτικό, ανταρσία του αντιτορπιλικού «Βέλος», που καταφεύγει στην Ιταλία. 36 μέλη του πληρώματος ζητούν πολιτικό άσυλο. 14-17/11: Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Επιβολή στρατιωτικού νόμου. 25/11: Ο Γ. Παπαδόπουλος ανατρέπεται από τον Δ. Ιωαννίδη.
1974: Ιούλης: Προσπάθεια της κυβέρνησης Ιωαννίδη να ανατρέψει τον Μακάριο στην Κύπρο, δίνει στην Τουρκία την αφορμή για να εισβάλλει στο νησί. Η κυβέρνηση Ιωαννίδη καταρρέει και στις 24/7 ο Καραμανλής επιστρέφει από το Παρίσι και σχηματίζει «κυβέρνηση εθνικής ενότητας». Αρχίζει η περίοδος της Μεταπολίτευσης.
1975: Αύγουστος: Γίνεται η δίκη των πραξικοπηματιών. Οι βασικοί συντελεστές καταδικάζονται σε θάνατο για εσχάτη προδοσία. Ωστόσο, το αδίκημα τους χαρακτηρίζεται «στιγμιαίο» και η ποινή μετατρέπεται σε ισόβια. Για να χρυσώσει το χάπι, ο Καραμανλής δήλωσε τότε πως «όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια». Βέβαια, οι περισσότεροι απελευθερώθηκαν πολύ πριν από το θάνατό τους…
ο ξένος παράγοντας
Καμιά ανάλυση της δικτατορίας της 21ης Απριλίου και των γεγονότων που οδήγησαν σ’ αυτή δεν μπορεί να είναι πλήρης, χωρίς την αναφορά στο ρόλο που έπαιξε ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός. Η δεκαετία του ’60 αποτελεί το απόγειο της όξυνσης του ψυχρού πολέμου ανάμεσα στη Δύση και το μπλοκ του «υπαρκτού» σοσιαλισμού, δηλαδή την Σοβιετική γραφειοκρατία. Η Ελλάδα είχε τελεσίδικα παραχωρηθεί στη σφαίρα επιρροής της Δύσης, ήδη από τις συμφωνίες της Μόσχας και της Γιάλτας, την περίοδο του 2ου παγκόσμιου πολέμου. Από τότε, ο ρόλος των Αμερικάνων στις υποθέσεις της χώρας ήταν κάτι παραπάνω από αποφασιστικός. Οι Αμερικάνοι ζητούσαν στην Ελλάδα μια «διπλά σίγουρη» κυβέρνηση, ώστε να μπορούν ανενόχλητοι να εφαρμόζουν τα σχέδια τους στην ευρύτερη περιοχή, οπότε ακόμη και η αστική Ενωση Κέντρου ήταν γι αυτούς πηγή ανωμαλίας και κινδύνων. Έτσι, σ’ ολόκληρη την μεταπολεμική περίοδο επέβαλλαν τις πιο αντιδραστικές κυβερνήσεις και προσπαθούσαν να μπλοκάρουν οποιαδήποτε προσπάθεια εκδημοκρατισμού της χώρας.
Δική τους επιλογή υπήρξε η επιβολή του Καραμανλή ως πρωθυπουργού στα μέσα της δεκαετίας του ’50, οι εκλογικοί νόμοι που απαγόρευαν στην αριστερά να παίξει σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της χώρας, το σχέδιο «Περικλής» που οδήγησε στις πιο νοθευμένες εκλογές της μεταπολεμικής ιστορίας το 1961, όπως και η δημιουργία πλήθους παραστρατιωτικών οργανώσεων που δρούσαν μέσα στο στράτευμα με σκοπό την ολοκληρωτική του χαλιναγώγηση, με κυριότερο τον περιβόητο «ΙΔΕΑ», μέλη του οποίου φυσικά υπήρξαν και όλοι οι βασικοί συντελεστές της χούντας. Και είναι χαρακτηριστικό ότι και τεχνικά, το πραξικόπημα στηρίχτηκε ολοκληρωτικά στο σχέδιο «Προμηθεύς», ένα Νατοϊκό σενάριο το οποίο τυπικά προέβλεπε την κατάληψη της εξουσίας από το στρατό σε περίπτωση εισβολής ρωσικών στρατευμάτων και κομμουνιστικής εξέγερσης, στην πραγματικότητα όμως έμελλε να χρησιμοποιηθεί για την καταστολή του εργατικού κινήματος.
***
Για περισσότερες λεπτομέρειες για τα γεγονότα που οδήγησαν στη δικτατορία, δες το τεύχος 279 του ΞΕΚΙΝΗΜΑΤΟΣ, στη διεύθυνση .
Για το πλήρες ιστορικό της αντίστασης κατά την περίοδο της επταετίας, δες
του Παναγιώτη Βογιατζή
40 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την δικτατορία των συνταγματαρχών που επιβλήθηκε στις 21 Απριλίου του 1967. Πρόκειται για μια από τις πιο μαύρες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, που τα κατάλοιπά της ακόμη και σήμερα κάνουν αισθητή την παρουσία τους σ’ αρκετές εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο κινούμαστε και ζούμε.
Αν και τα γεγονότα είναι ακόμη πρόσφατα αν τα υπολογίσουμε σε ιστορική κλίμακα, παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστα, κυρίως στη νέα γενιά, και πλαισιώνονται από ένα πλήθος μύθων και ανακριβειών. Στον περιορισμένο χώρο αυτού του αφιερώματος θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια όσο γίνεται πιο αναλυτική περιγραφή τους και κυρίως να εξηγήσουμε το πώς φτάσαμε στη δικτατορία και το μέγεθος της καταστροφής που άφησε πίσω της.
Η λήξη του εμφύλιου πολέμου το 1949 βρήκε νικήτρια την πιο αντιδραστική δεξιά ολόκληρης της Ευρώπης. Άνοιξε έτσι ένας κύκλος καταπίεσης κι οπισθοδρόμησης που θα διαρκούσε δεκαετίες. Ωστόσο, από πολύ νωρίς ξεκίνησε κι η αναδιοργάνωση του εργατικού κινήματος. Παρά τις φυλακίσεις, τις εξορίες στα ξερονήσια και την αστυνομοκρατία, η ΕΔΑ κατάφερε να βγει δεύτερο κόμμα στις εκλογές του 1958, συγκεντρώνοντας το επιβλητικό 24,4%, το μεγαλύτερο ποσοστό που πήρε ποτέ κόμμα της Αριστεράς στην Ελλάδα. Το «παράδοξο» αυτό αποτέλεσμα έχει την εξήγησή του, απ’ τη μια στις πολύ βαθιές ρίζες που κατάφερε ν’ αποκτήσει η αριστερά στην ελληνική κοινωνία κατά την περίοδο της Αντίστασης κατά των Γερμανών κι απ’ την άλλη στα τεράστια προβλήματα που αντιμετώπιζε ο εργαζόμενος λαός (ανεργία, φτώχεια, μετανάστευση) και που ήταν προφανές ότι καμιά αστική κυβέρνηση δεν είχε πραγματική διάθεση να τα επιλύσει.
Έτσι ξεκίνησε μια περίοδος δέκα περίπου χρόνων, κατά την οποία οι ταξικές συγκρούσεις βρισκόντουσαν στην ημερήσια διάταξη. Ήταν δε τόσο μεγάλη η σήψη του καθεστώτος, ώστε οι εργατικοί αγώνες πολύ γρήγορα ξέφυγαν από τον καθαρά διεκδικητικό τους χαρακτήρα και πήραν μια έντονα πολιτική χροιά, καθώς οι εργαζόμενοι καταλάβαιναν ότι έπρεπε ν’ αγωνιστούν κυρίως για πολιτικές ελευθερίες, κατάργηση της μοναρχίας και πραγματική δημοκρατία, αν ήθελαν να δοθεί λύση στα προβλήματά τους. Το κίνημα γρήγορα ξεπέρασε τα όρια των δυνάμεων της αριστεράς και ανάγκασε την Ένωση Κέντρου (ΕΚ), που ήταν επίσης ένα αστικό κόμμα, να τεθεί επικεφαλής. Ωστόσο, ούτε η ΕΔΑ ούτε βέβαια η ΕΚ στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων.
Το αποκορύφωμα αυτού του κινήματος ήρθε το καλοκαίρι του 1965 με τα Ιουλιανά, όταν το παλάτι κατήργησε ουσιαστικά την κυβέρνηση της ΕΚ υπό τον Γ. Παπανδρέου, που είχε εκλεγεί με τεράστια πλειοψηφία (52,7%), και διόρισε μια κυβέρνηση αποστατών βουλευτών της ΕΚ που συνεργάστηκαν με το δεξιό κόμμα της ΕΡΕ. Η αντίδραση ήταν άμεση. Μέρα νύχτα, σε καθημερινή σχεδόν βάση για πάνω από τρεις μήνες, ο λαός βρίσκεται στους δρόμους διαδηλώνοντας. Ωστόσο, τα αυθόρμητα συνθήματα για κατάργηση της μοναρχίας και δημοκρατία δεν εισακούγονται από κανένα από τα κόμματα που ήταν υποτίθεται επικεφαλής. Έτσι, μετά από τρεις διαδοχικές προσπάθειες, μια δοτή κυβέρνηση καταφέρνει να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης και το πολιτικό σκηνικό φαίνεται να επέρχεται σε μια σχετική ηρεμία.
Η ηρεμία όμως ήταν μόνο φαινομενική. Το κίνημα, κουρασμένο από τις συνεχείς κινητοποιήσεις αλλά κυρίως από την έλλειψη ενός συγκεκριμένου στόχου και προοπτικής, βρέθηκε σε μια φάση υποχώρησης ενώ τα κόμματα της αντιπολίτευσης, πιστά όπως πάντα στην «νομιμότητα», απέφευγαν να αναλάβουν τις υποχρεώσεις τους, έχοντας εναποθέσει όλες τους τις ελπίδες στις εκλογές που είχαν προκηρυχθεί για το Μάιο του 1967. Στο στρατόπεδο της αντίδρασης όμως την ίδια στιγμή επικρατούσε αναβρασμός. Παλάτι, αστική τάξη και Αμερικάνοι καταλάβαιναν ότι είχαν στα χέρια τους μια ευκαιρία που δεν έπρεπε να την αφήσουν να πάει χαμένη. Η αντίδραση κατανοούσε πολύ καλά ότι δεν ήταν δυνατό να επανέλθει η χώρα σε μια μακρά περίοδο σταθερότητας, τη στιγμή που κανένα από τα προβλήματα που είχαν οδηγήσει στο ξέσπασμα του κινήματος δεν είχε βρει τη λύση του. Αργά ή γρήγορα (και μάλλον γρήγορα, αν αναλογιστούμε τη δυναμική που είχε δημιουργηθεί), το κίνημα θα κατάφερνε να ανασυγκροτηθεί και να ξαναβγεί στους δρόμους, αυτή τη φορά μάλιστα έχοντας και πολύ λιγότερες αυταπάτες για την «ηγεσία» του. Έτσι, αποφάσισαν να χτυπήσουν. Και είναι χαρακτηριστικό ότι όχι ένα αλλά δύο πραξικοπήματα είχαν προγραμματιστεί, πριν τις εκλογές. Οι άνθρωποι ήθελαν να είναι διπλά σίγουροι!
Πραξικόπημα και αντίσταση
Ο στρατός – και πολύ περισσότερο τα ηγετικά του κλιμάκια – βρίσκεται πάντα στην υπηρεσία της άρχουσας τάξης. Αυτό ίσχυε πολύ πιο έντονα στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’60. Με πρόσχημα τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» είχε μετατραπεί σ’ ένα άβουλο όργανο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και των θεσμών που αυτός υποστήριζε στο εσωτερικό της χώρας. Το μοναδικό ανάχωμα στις επιδιώξεις του δεν ήταν άλλο από το ζωντανό εργατικό κίνημα, που μπορούσε να περιφρουρήσει τις όποιες δημοκρατικές ελευθερίες με τις οργανώσεις του και τους συνεχείς του αγώνες. Αλλά στα 1967 το ανάχωμα αυτό είχε όπως είδαμε εξασθενήσει σημαντικά. Έτσι, το πραξικόπημα δεν παρουσίασε καμιά ιδιαίτερη πρακτική δυσκολία.
100 άρματα μάχης κινητοποιήθηκαν τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου, και ήταν αρκετά για να καταλάβουν χωρίς καμιά αντίδραση όλα τα ζωτικά σημεία της πρωτεύουσας. Για να δώσουμε ένα μέτρο σύγκρισης, όταν το 1956 ο ρωσικός στρατός εισέβαλλε στη Βουδαπέστη, χρειάστηκαν 2500 άρματα που έδωσαν σκληρές μάχες για 15 μέρες, μέχρι να καμφθεί η αντίσταση του πληθυσμού.
Όλοι οι ηγέτες της αντιπολίτευσης πιάστηκαν στον ύπνο. Αυτό δεν είναι σχήμα λόγου, αφού συνελήφθησαν φορώντας τις πυτζάμες τους… Ενώ τα σημάδια για κίνηση του στρατού πλήθαιναν για μήνες πριν, κανείς δεν είχε επεξεργαστεί ένα στοιχειώδες σχέδιο αντίδρασης. Η «Αυγή», η επίσημη εφημερίδα της ΕΔΑ, είχε μάλιστα ανάλυση εκείνη την ημέρα, όπου εξηγούσε τους λόγους για τους οποίους δεν ήταν δυνατό να γίνει πραξικόπημα. Βέβαια κανείς δε διάβασε αυτή την σπουδαία ανάλυση, μια και η Αυγή κατασχέθηκε στο τυπογραφείο…
Ο σκοπός κάθε δικτατορίας είναι να εδραιώσει ένα κλίμα «παγώματος» της κοινωνίας, διαλύοντας κάθε πιθανή εστία αντίστασης και επιβάλλοντας ένα διαρκές κλίμα τρομοκρατίας. Αυτό έκαναν και οι πραξικοπηματίες, που με 7500 συλλήψεις μέσα στις πρώτες κιόλας μέρες κατάφεραν να τσακίσουν τη ραχοκοκαλιά του εργατικού κινήματος. Ήταν λοιπόν αναπόφευκτο να ακολουθήσει μια μακρά περίοδος κατά την οποία ήταν σχεδόν αδύνατη κάθε μαζική προσπάθεια αντίδρασης.
Ωστόσο είναι μύθος η άποψη πως πέρασαν 7 χρόνια κατά τα οποία η μόνη αντίσταση ήταν μικρές μεμονωμένες ομάδες που με βομβιστικές κυρίως επιθέσεις προσπαθούσαν να κάνουν αισθητή την αντίθεσή τους προς το καθεστώς. Την πρώτη κιόλας μέρα στα Γιάννενα και το Ηράκλειο ξέσπασαν κινητοποιήσεις, χωρίς καμιά απολύτως κεντρική καθοδήγηση, με τη συμμετοχή κυρίως φοιτητών. Ακολούθησαν δεκάδες περιπτώσεις μαζικών διαμαρτυριών και συγκρούσεων με τα σώματα ασφαλείας. Όποτε δινόταν η ευκαιρία, τις περισσότερες φορές εντελώς αυθόρμητα, ξεσπούσαν μεγάλες διαδηλώσεις παρά το ασφυκτικό κλίμα τρόμου που επικρατούσε. Χαρακτηριστικές είναι οι διαδηλώσεις εκατοντάδων χιλιάδων στις κηδείες του Γ. Παπανδρέου το 1968 και του Γ. Σεφέρη το 1971.
Μια άλλη ηρωική άλλα σχεδόν άγνωστη πτυχή της αντίστασης κατά της χούντας είναι οι κινητοποιήσεις των κατοίκων ολόκληρων περιοχών στην επαρχία, τις περισσότερες φορές ενάντια στα σχέδια του καθεστώτος για απαλλοτριώσεις γης ή για τη δημιουργία σκανδαλωδώς ανθυγιεινών βιομηχανικών μονάδων σε κατοικημένες περιοχές, που οφείλονταν στο πλήρες ξεπούλημα του καθεστώτος στο μεγάλο κεφάλαιο (για το οποίο θα μιλήσουμε και παρακάτω). Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε τις περιπτώσεις της Ελευθερούπολης στην Καβάλα, ενάντια στη δημιουργία ορυχείων σε κατοικημένες περιοχές, στους Αγ. Θεοδώρους, την Ελευσίνα και τον Σκαραμαγκά για να σταματήσουν τη δημιουργία ρυπογόνων μονάδων δίπλα στα σπίτια τους, τα Μεγάλα Καλύβια Τρικάλων ενάντια στον αναδασμό της γης και βέβαια τα Μέγαρα, όπου οι κάτοικοι έδωσαν επί δυο χρόνια αγώνες κατά των σχεδίων κατασκευής εργοστασίων των ομίλων Ωνάση, Νιάρχου κι Ανδρεάδη, προχώρησαν σε γενική απεργία στην πόλη τους το 1973 και συντάχθηκαν ανοιχτά στο πλευρό των εξεγερμένων φοιτητών στο Πολυτεχνείο.
Βέβαια, η κορυφαία στιγμή της αντίστασης ήταν το Πολυτεχνειο. Αλλά δεν επρόκειτο για «κεραυνό εν αιθρία», αφού όλη την προηγούμενη χρονιά οι φοιτητικές κινητοποιήσεις αυξάνονταν μέρα με την μέρα και αποκτούσαν ολοένα και πιο προχωρημένα χαρακτηριστικά και αιτήματα. Αυτό σε συνδυασμό με την αυξανόμενη δυσαρέσκεια και την ένταση των προσπαθειών των αντιστασιακών ομάδων και της Αριστεράς που άρχιζε σιγά σιγά να ξαναοργανώνεται, έκαναν φανερό ότι οι μέρες του καθεστώτος ήταν πλέον μετρημένες. Η χαριστική βολή για τη χούντα δόθηκε τελικά από τα γεγονότα της Κύπρου.
Εκεί, η προσπάθεια του Ιωαννίδη (που είχε πάρει τα ηνία του καθεστώτος από τον Παπαδόπουλο μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου) να ανατρέψει τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση του Μακάριου έδωσε την αφορμή που περίμενε η Τουρκία για να εισβάλλει στο νησί. Κηρύχθηκε γενική επιστράτευση και γι’ αρκετές μέρες ο πόλεμος με την Τουρκία φαινόταν αναπόφευκτος. Και είναι χαρακτηριστικό για την πλήρη σήψη του καθεστώτος το γεγονός ότι είχε διαλύσει ακόμη και το στράτευμα, την πηγή δηλαδή της ίδιας της δύναμής του. Όλοι οι επίστρατοι εκείνης της εποχής έχουν να θυμηθούν ιστορίες που θα ήταν για γέλια αν δεν ήταν για κλάματα… Η λαϊκή οργή έφτασε πλέον στο απροχώρητο και οι στρατιωτικοί αναγκάστηκαν να παραιτηθούν άρον άρον και να καλέσουν τον Καραμανλή για να σχηματίσει κυβέρνηση εθνικής ενότητας, ένα σχέδιο το οποίο έτσι κι αλλιώς συζητιόταν για αρκετό καιρό πριν. Έτσι, ένα μαύρο κεφάλαιο για την ιστορία της Ελλάδας έκλεισε, χωρίς να κλείσουν όμως και οι πληγές που άφησε πίσω του
Οι επιπτώσεις της επταετίας
Μια αρκετά διαδεδομένη άποψη για την περίοδο της δικτατορίας είναι πως ναι μεν επρόκειτο για ένα ανελεύθερο καθεστώς, με φυλακίσεις, βασανισμούς και εξορίες όσων – πραγματικά ή φανταστικά – αποτελούσαν κίνδυνο για τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη, αλλά στον τομέα της ευημερίας και της οικονομικής ανάπτυξης τα πράγματα πήγαιναν απ’ το καλό στο καλύτερο. Αυτό είναι ένα χοντροειδές ψέμα. Η δικτατορία ευτύχησε να πετύχει μια εξαιρετικά ευνοϊκή οικονομική συγκυρία, αφού τα χρόνια μέχρι το 1973 ήταν χρόνια μεγάλης ανάπτυξης διεθνώς. Αλλά η ανάπτυξη αυτή για την Ελλάδα σήμαινε κυρίως μια άνευ προηγουμένου μεταφορά πλούτου προς τις μεγάλες επιχειρήσεις κι ένα εντελώς σαθρό μοντέλο ανάπτυξης.
Δεκάδες εργοστάσια φτιάχτηκαν χωρίς κανένα περιβαλλοντολογικό περιορισμό κι ολόκληρες περιοχές (Δ. Αττική, Δ. Μακεδονία, Καβάλα κλπ) καταδικάστηκαν στην υποβάθμιση και στον αργό θάνατο των κατοίκων τους. Και σα να μην έφτανε αυτό, οι «επενδύσεις» αυτές φτιάχτηκαν κυρίως με χρηματοδότηση του κράτους με δανεικά κι αγύριστα (τότε ξεκίνησε ουσιαστικά η φάμπρικα της μεταφοράς κεφαλαίων στο εξωτερικό), και μάλιστα με ποσά που έφταναν μέχρι και το 90% της συνολικής επένδυσης! Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι αμέσως μετά τη μεταπολίτευση τα κανόνια άρχισαν να σκάνε το ένα μετά το άλλο, οδηγώντας σε μια ολόκληρη γενιά των περιβόητων «προβληματικών επιχειρήσεων», που φορτώθηκαν στις πλάτες της εθνικής οικονομίας. Σε αντιδιαστολή βεβαίως με τους ιδιοκτήτες τους, που συνέχισαν να τρώνε με χρυσά κουτάλια…
Ο άλλος πυλώνας της χουντικής οικονομίας ήταν βέβαια η οικοδομή, όπου κι εκεί συντελέστηκαν παρόμοια εγκλήματα, άσχετα αν αυτά είχαν ξεκινήσει ήδη από την δεκαετία του ’50. Προσφέροντας τεράστιες φοροαπαλλαγές στους εργολάβους και σχεδόν διπλασιάζοντας τους οικοδομικούς συντελεστές σ’ όλες τις πόλεις με πληθυσμό πάνω από 5000 κατοίκους, η δικτατορία είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για το χάλι που παρουσιάζουν οι πόλεις σήμερα.
Εκτός απ’ τις πιο πάνω φανερές και μετρήσιμες επιπτώσεις, τεράστια ήταν η καταστροφή και σ’ ένα πιο αφηρημένο αλλά εξίσου σπουδαίο επίπεδο. Στον τομέα των ιδεών και τεχνολογίας, η Ελλάδα έχασε οριστικά το τραίνο της ανάπτυξης, αφού την ίδια στιγμή που ο υπόλοιπος ανεπτυγμένος κόσμος προχωρούσε με άλματα, εδώ είχε αναγορευτεί υπέρτατος άρχων ο δεσπότης κι ο χωροφύλακας.
χρονολογικός πίνακας
1949: Τερματισμός του εμφύλιου πολέμου
1951: Δημιουργία της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), νόμιμου κόμματος της Αριστεράς.
1958: Η ΕΔΑ με 24,4% και 79 βουλευτές, εκλέγεται αξιωματική αντιπολίτευση
1961: Εκλογές βίας και νοθείας από την δεξιά Εθνική Ριζοσπαστική Ενωση (ΕΡΕ) του Κ.Καραμανλή, για ν’ αποφευχθεί νέα επιτυχία της αριστεράς
1963: 22/5: Δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς στη Θεσσαλονίκη.
3/11: Εκλογική νίκη της Ενωσης Κέντρου(ΕΚ) του Γ.Παπανδρέου, χωρίς ν’ αποκτήσει αυτοδυναμία.Ο Καραμανλής το σκάει στο Παρίσι
1964: 16/2: Νέες εκλογές, θρίαμβος της ΕΚ (52,7%).
1965: 15/7: Αντισυνταγματική αποπομπή του Γ. Παπανδρέου από το παλάτι. Ξεκινά η περίοδος της Αποστασίας
9ος: Μετά από δυο αποτυχημένες προσπάθειες (Αθανασιάδης-Νόβας και Τσιριμώκος), κυβέρνηση των αποστατών παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης με πρωθυπουργό τον Στ. Στεφανόπουλο.
1967: 21/4: Το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών, που προλαβαίνει αυτό των Στρατηγών και του βασιλιά που είχε οριστεί για λίγες μέρες αργότερα.
13/12: Προσπάθεια – οπερέτα του βασιλιά για αντικατάσταση των Συνταγματαρχών με «δικούς του» αξιωματικούς. Το κίνημα καταπνίγεται αμέσως κι ο βασιλιάς καταφεύγει στο εξωτερικό.
1968: 28/2 Ίδρυση του ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα), στη Σουηδία, από τον Α. Παπανδρέου, που εξελίχθηκε στη σημαντικότερη αντιδικτατορική οργάνωση.
13/8: Αποτυχημένη βομβιστική επίθεση κατά του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου από τον Αλέκο Παναγούλη. Ο Παναγούλης καταδικάζεται σε θάνατο αλλά η ποινή δεν εκτελείται λόγω ενός τεράστιου κινήματος συμπαράστασης στο εξωτερικό.
3/11: Η κηδεία του Γ. Παπανδρέου, αφορμή για την πρώτη μαζική διαδήλωση κατά της χούντας.
1970: 19/9: Αυτοπυρπόληση του φοιτητή Κώστα Γεωργάκη στη Γένοβα, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη στήριξη της χούντας από τις δυτικές χώρες
1971: 22/9: Νέα διαδήλωση κατά της δικτατορίας, στην κηδεία του ποιητή Γ. Σεφέρη
1973: Φλεβάρης – Μάρτης: Τα γεγονότα της Νομικής, προπομπός του Πολυτεχνείου, με καταλήψεις και πορείες με συμμετοχή χιλιάδων φοιτητών. Διαδηλώσεις και σε Θεσσαλονίκη – Πάτρα.
23-25/5: Απόπειρα αντιδικτατορικού κινήματος στο Ναυτικό, ανταρσία του αντιτορπιλικού «Βέλος», που καταφεύγει στην Ιταλία. 36 μέλη του πληρώματος ζητούν πολιτικό άσυλο. 14-17/11: Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Επιβολή στρατιωτικού νόμου. 25/11: Ο Γ. Παπαδόπουλος ανατρέπεται από τον Δ. Ιωαννίδη.
1974: Ιούλης: Προσπάθεια της κυβέρνησης Ιωαννίδη να ανατρέψει τον Μακάριο στην Κύπρο, δίνει στην Τουρκία την αφορμή για να εισβάλλει στο νησί. Η κυβέρνηση Ιωαννίδη καταρρέει και στις 24/7 ο Καραμανλής επιστρέφει από το Παρίσι και σχηματίζει «κυβέρνηση εθνικής ενότητας». Αρχίζει η περίοδος της Μεταπολίτευσης.
1975: Αύγουστος: Γίνεται η δίκη των πραξικοπηματιών. Οι βασικοί συντελεστές καταδικάζονται σε θάνατο για εσχάτη προδοσία. Ωστόσο, το αδίκημα τους χαρακτηρίζεται «στιγμιαίο» και η ποινή μετατρέπεται σε ισόβια. Για να χρυσώσει το χάπι, ο Καραμανλής δήλωσε τότε πως «όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια». Βέβαια, οι περισσότεροι απελευθερώθηκαν πολύ πριν από το θάνατό τους…
ο ξένος παράγοντας
Καμιά ανάλυση της δικτατορίας της 21ης Απριλίου και των γεγονότων που οδήγησαν σ’ αυτή δεν μπορεί να είναι πλήρης, χωρίς την αναφορά στο ρόλο που έπαιξε ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός. Η δεκαετία του ’60 αποτελεί το απόγειο της όξυνσης του ψυχρού πολέμου ανάμεσα στη Δύση και το μπλοκ του «υπαρκτού» σοσιαλισμού, δηλαδή την Σοβιετική γραφειοκρατία. Η Ελλάδα είχε τελεσίδικα παραχωρηθεί στη σφαίρα επιρροής της Δύσης, ήδη από τις συμφωνίες της Μόσχας και της Γιάλτας, την περίοδο του 2ου παγκόσμιου πολέμου. Από τότε, ο ρόλος των Αμερικάνων στις υποθέσεις της χώρας ήταν κάτι παραπάνω από αποφασιστικός. Οι Αμερικάνοι ζητούσαν στην Ελλάδα μια «διπλά σίγουρη» κυβέρνηση, ώστε να μπορούν ανενόχλητοι να εφαρμόζουν τα σχέδια τους στην ευρύτερη περιοχή, οπότε ακόμη και η αστική Ενωση Κέντρου ήταν γι αυτούς πηγή ανωμαλίας και κινδύνων. Έτσι, σ’ ολόκληρη την μεταπολεμική περίοδο επέβαλλαν τις πιο αντιδραστικές κυβερνήσεις και προσπαθούσαν να μπλοκάρουν οποιαδήποτε προσπάθεια εκδημοκρατισμού της χώρας.
Δική τους επιλογή υπήρξε η επιβολή του Καραμανλή ως πρωθυπουργού στα μέσα της δεκαετίας του ’50, οι εκλογικοί νόμοι που απαγόρευαν στην αριστερά να παίξει σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της χώρας, το σχέδιο «Περικλής» που οδήγησε στις πιο νοθευμένες εκλογές της μεταπολεμικής ιστορίας το 1961, όπως και η δημιουργία πλήθους παραστρατιωτικών οργανώσεων που δρούσαν μέσα στο στράτευμα με σκοπό την ολοκληρωτική του χαλιναγώγηση, με κυριότερο τον περιβόητο «ΙΔΕΑ», μέλη του οποίου φυσικά υπήρξαν και όλοι οι βασικοί συντελεστές της χούντας. Και είναι χαρακτηριστικό ότι και τεχνικά, το πραξικόπημα στηρίχτηκε ολοκληρωτικά στο σχέδιο «Προμηθεύς», ένα Νατοϊκό σενάριο το οποίο τυπικά προέβλεπε την κατάληψη της εξουσίας από το στρατό σε περίπτωση εισβολής ρωσικών στρατευμάτων και κομμουνιστικής εξέγερσης, στην πραγματικότητα όμως έμελλε να χρησιμοποιηθεί για την καταστολή του εργατικού κινήματος.
***
Για περισσότερες λεπτομέρειες για τα γεγονότα που οδήγησαν στη δικτατορία, δες το τεύχος 279 του ΞΕΚΙΝΗΜΑΤΟΣ, στη διεύθυνση .
Για το πλήρες ιστορικό της αντίστασης κατά την περίοδο της επταετίας, δες
ινε απλο επαναστασι για τουσ ιλιθιουσ ,χουντα για τουσ ιπολιπουσ
Ο έξυπνος μαθαίνει απ'τά λάθη του,ο σοφός όμως μαθαίνει απ'τά λάθη των άλλων!
Μικρασία,Εμφύλιος,Χούντα,Κύπρος...
Μάθαμε ? Αμφιβάλω....
Μπορούμε να συζητάμε ατέρμονα γιά το θέμα,μήπως όμως πρέπει να δούμε και λίγο το παρόν και ίσως το μέλλον ?
Έρχονται εκλογές,η επικαιρότητα βρίθει δυσάρεστων καταστάσεων,θα φανούμε ώριμοι ? Θά μάθουμε ?
Μικρασία,Εμφύλιος,Χούντα,Κύπρος...
Μάθαμε ? Αμφιβάλω....
Μπορούμε να συζητάμε ατέρμονα γιά το θέμα,μήπως όμως πρέπει να δούμε και λίγο το παρόν και ίσως το μέλλον ?
Έρχονται εκλογές,η επικαιρότητα βρίθει δυσάρεστων καταστάσεων,θα φανούμε ώριμοι ? Θά μάθουμε ?
sas1977
Τιμημένος
- Εγγρ.
- 16 Σεπ 2005
- Μηνύματα
- 1.025
- Κριτικές
- 2
- Like
- 41
- Πόντοι
- 16
Φίλε arion θα σε παρακαλέσω να τροποποιήσεις τα τελευταία τεράστια posts σου μιας και δεν αποτελούν προσωπικές σου θέσεις, σκέψεις, προτάσεις, κλπ αλλά άρθρα δημοσιευμένα από τρίτους... Απλά γράψε την πηγή και το link για καθένα από αυτά...
Ευχαριστώ
Ευχαριστώ
Επισκέπτης
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ΠΑΚ εισήγαγε νέες αντιστασιακές μεθόδους στην αντιστασιακή και εν γένει επαναστατική μεθοδολογία.
Μέχρι τότε θα ήταν αδιανόητο να κάνει κανείς αντίσταση στη Χούντα των Αθηνών από τη Σουηδία σπέρνοντας εξώγαμα.Με το ΠΑΚ όμως αυτό έγινε εφικτό!
Επισκέπτης
Ο Ιός αποτελεί πραγματικά μια εξαιρετική ιστορική πηγή αναμφισβήτητου κύρους! Όλοι οι αλήτες αναρχικοί που πίνουν χασίσι στα Εξάρχεια το γνωρίζουν αυτό!
Επισκέπτης
φασίστα
Ρε παιδιά,
Κάποιοι είχανε κάποιες καρέκλες μέχρι τότε και κάνανε ότι τους γούσταρε και ήλθαν μετά οι κολονέλοι και τους τις φάγανε έξυπνα και ωραία και μετά βγήκαν αυτοί που τις χάσανε και άρχισαν να μιλάνε για ψωμί - παιδεία - ελευθερία και άλλες τέτοιες μαλακίες μέχρις που τους τις ξαναπήραν (από τους κολονέλους) και κατάντησαν την Ελλάδα όπως είναι σήμερα, ένα Μπουρδέλο και μισό.
Και μην ξεχνάμε :
1945 - Παπανδρέου
1955 - Καραμανλής
1965 - Παπανδρέου
1975 - Καραμανλής
1985 - Παπανδρέου
1995 - Παπανδρέου
2005 - Καραμανλής
άντε να δούμε ποιος από τους δύο θα βγεί τώρα που σας μαλάκες τον ψηφίζει ο Ελληνικός λαός.
Κάποιοι είχανε κάποιες καρέκλες μέχρι τότε και κάνανε ότι τους γούσταρε και ήλθαν μετά οι κολονέλοι και τους τις φάγανε έξυπνα και ωραία και μετά βγήκαν αυτοί που τις χάσανε και άρχισαν να μιλάνε για ψωμί - παιδεία - ελευθερία και άλλες τέτοιες μαλακίες μέχρις που τους τις ξαναπήραν (από τους κολονέλους) και κατάντησαν την Ελλάδα όπως είναι σήμερα, ένα Μπουρδέλο και μισό.
Και μην ξεχνάμε :
1945 - Παπανδρέου
1955 - Καραμανλής
1965 - Παπανδρέου
1975 - Καραμανλής
1985 - Παπανδρέου
1995 - Παπανδρέου
2005 - Καραμανλής
άντε να δούμε ποιος από τους δύο θα βγεί τώρα που σας μαλάκες τον ψηφίζει ο Ελληνικός λαός.
Επισκέπτης
Οι καλύτερες κυβερνήσεις στην Ελλάδα ήταν 1936-1940 και 1967-1973._
Όπως και στην Ιταλία 1922-1943 και στη Γερμανία 1933-1945.Καί όπως και σέ μάς τελείωσαν με καταστροφή.
Δέν θα μάθουμε ποτέ από τά λάθη μας ?
Επισκέπτης
εξαρχεια αυτονομο κρατος 
