Το θέμα μας είναι οι Πακιστανοί εδώ αν δεν κάνω λάθος με τα θετικά και αρνητικά τους Ασε τους άλλους.
Μετανάστευση από το Πακιστάν στην Ελλάδα
Η Ελλάδα ως χώρα προορισμού
Η επιλογή της Ελλάδας ως χώρα προορισμού από τους Πακιστανούς μετανάστες έχει επηρεαστεί από μια σειρά παραγόντων. Η γεωγραφική της θέση εξυπηρετεί την προοπτική της μετάβασης σε οικονομικά αναπτυγμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ελλάδα διευκολύνει τη διέλευση των μεταναστευτικών ροών μέσα από την επικράτειά της προς τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. (Tonchev, 2007:27).
Ένας επιπλέον λόγος για την προσέλκυση μεταναστών οφείλεται στην ελληνική νομοθεσία περί μετανάστευσης και ασύλου που ίσχυσε μέχρι και το 2005. Μέσω των προγραμμάτων νομιμοποίησης του 1998, 2001 και 2005 υπήρχε η δυνατότητα νομιμοποίησης των μεταναστών που διέμεναν παράτυπα στη χώρα, γεγονός που αξιοποίησε κατάλληλα η πακιστανική διασπορά μέσω των ποικίλων κοινωνικών της δικτύων, τόσο στην Ευρώπη όσο, ιδίως, στο Πακιστάν (Leghari, 2009:6). Η έρευνα που διεξήχθη στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης -κυρίως μέσω της επικοινωνίας με πακιστανικούς φορείς στην Ελλάδα- έφερε στο φως τη σημασία των κοινωνικών δικτύων στην επιλογή της χώρας προορισμού.
Φαίνεται πως οι μετανάστες οι οποίοι είχαν σκοπό να εγκατασταθούν στην Ελλάδα διέθεταν ήδη ένα ευρύ οικογενειακό και συγγενειακό δίκτυο στη χώρα. Ο ρόλος του συγκεκριμένου δικτύου ήταν πολύπλευρος. Πρώτον, αποτελούσε βασική και αξιόπιστη πηγή πληροφόρησης για τα τεκταινόμενα και ισχύοντα στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεύτερον, παρείχε στήριξη στους νέους μετανάστες που διέμεναν στην Ελλάδα. Τρίτον, αποτελούσε βασική πηγή οικονομικής ενίσχυσης πίσω στην πατρίδα (το Πακιστάν) με τα χρηματικά εμβάσματα σε συγγενείς. Και τέλος, ήταν ένα ηθικό και κοινωνικό κίνητρο για τους διστακτικούς μετανάστες οι οποίοι παροτρύνονταν έτσι να τολμήσουν το μεγάλο βήμα του εκπατρισμού παρακινημένοι από τους «αδελφούς» τους που αποτελούσαν πλέον μέλη της πακιστανικής κοινότητας –“Αφού το έκανε ο Τ.., μπορώ να το κάνω κι εγώ.” (Συνέντευξη αρ.1).
Υπήρξαν και ορισμένες περιπτώσεις μεταναστών οι οποίοι χρησιμοποίησαν συνειδητά την Ελλάδα ως ενδιάμεσο σταθμό για κάποιον άλλο τελικό προορισμό μετανάστευσης. Εδώ ο ρόλος της κοινωνικής δικτύωσης ήταν καθοριστικός, καθώς διασφάλιζε την αξιόπιστη πληροφόρηση για τις συνθήκες ζωής και τα ισχύοντα σχετικά με τη μετανάστευση στις χώρες-προορισμούς των μεταναστών. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της Πακιστανικής Κοινότητας Ελλάδας (Συνέντευξη αρ.2), το μεγαλύτερο ποσοστό Πακιστανών μεταναστών ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Τέλος, υπάρχουν οι μετανάστες που δεν έχουν κοινωνική δικτύωση στην Ευρώπη και οι οποίοι αποσκοπούν στην εγκατάσταση σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα τους παρέχει δυνατότητα εργασίας (Παπαδοπούλου, 2004:9).
Αυτό συνέβη και στην Ελλάδα, όπουν βρήκαν κατάλληλες συνθήκες για εγκατάσταση οι μετανάστες, καθώς βρήκαν απασχόληση στον μεγαλύτερο οικονομικό τομέα της χώρας:
την παραοικονομία (Lasarescu &Broersma, 2010:413). Παραμένοντας στην Ελλάδα, είχαν πλέον μεγαλύτερη και καλύτερη πρόσβαση σε αξιόπιστη ενημέρωση σχετικά με τις δυνατότητες προώθησης στην Ευρώπη, τόσο από τον κοινωνικό περίγυρο (φίλοι, συγγενείς, συντοπίτες από το Πακιστάν) όσο και από αυτά καθαυτά τα κυκλώματα των διακινητών.
Κατά την τελευταία τριετία, πάντως, ορισμένοι νέοι παράγοντες επηρέασαν σημαντικά την παραδοσιακή επιλογή της Ελλάδας ως τελικό προορισμό των μεταναστών από το Πακιστάν. Η αλλαγή στο κοινωνικό γίγνεσθαι, η έλλειψη προγραμμάτων νομιμοποίησης, και γενικότερα η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών λειτουργούν πλέον αποτρεπτικά στην απόφαση του μετανάστη να μετακινηθεί στην Ελλάδα. Σημαντικό ρόλο έπαιξε επίσης η ενημέρωση των Πακιστανών στο Πακιστάν κατά τα δυο τελευταία έτη σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών στην Ελλάδα, από τα τηλεοπτικά και διαδικτυακά μέσα (Συνέντευξη αρ.3).
Η παράτυπη μετανάστευση των Πακιστανών στην Ελλάδα
Η μετακίνηση των Πακιστανών προς την Ελλάδα ακολούθησε διάφορους τρόπους, όπως φανερώνει η ελληνική και η διεθνής βιβλιογραφία. Το μεταναστευτικό ταξίδι έχει συνήθως την εξής πορεία: Από το Πακιστάν προς το Ιράν, συγκεκριμένα από την πόλη Quetta και από εκεί, μέσω Τουρκίας, στην Ελλάδα. Η διέλευση στα ελληνο-τουρκικά σύνορα γίνεται είτε μέσω ξηράς -στην περιοχή του Έβρου από την επαρχία Edirne της Ευρωπαϊκής Τουρκίας είτε από τα παράλια της Σμύρνης προς τα ελληνικά νησιά (Μυτιλήνη, Σάμο, Χίο) (Icduygu, 2004:298).
H επιλογή της διέλευσης μέσω χερσαίων ή θαλάσσιων συνόρων προς την Ελλάδα ποικίλει ανάλογα με την πολυπλοκότητα της μετακίνησης, για παράδειγμα, από την παρουσία του στρατού ή της συνοριοφυλακής στην περιοχή, την παρουσία του λιμενικού, το κόστος της μετακίνησης, κτλ (Antonopoulos &Winterdyk 2006:452). Κατά τον Αντωνόπουλο (2006), το κόστος της διαδρομής εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως: την απόσταση, το μέσο μεταφοράς, την παροχή εγγράφων ή όχι (διαβατήριο/τουριστική βίζα), την εμπλοκή πολλών/λίγων διακινητών και τον βαθμό ελέγχου των συνόρων μιας περιοχής.
Στην περίπτωση των Πακιστανών, τουλάχιστον το μισό μέρος της συμφωνημένης αμοιβής καταβάλλεται πριν το ταξίδι. Το ποσό εξοφλείται με την επιτυχή έκβαση της αποστολής, από ενδιάμεσους φορείς, στο Πακιστάν ή στην Ελλάδα, συγγενείς ή φίλους του μετανάστη. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κόστος της διαδρομής σημειώνει ραγδαία μείωση, από 8.000 ευρώ που ήταν παλαιότερα στα 3.500 ευρώ το 2011 και μόλις 2.000 ευρώ το 2012 (Triandafyllidou & Maroukis 2012 και Συνέντευξη αρ.2).
Σαφώς η μείωση του κόστους είναι συνέπεια της μείωσης της ζήτησης, γεγονός που αξιόπιστα διαρρέει ως ενημέρωση από τα κοινωνικά δίκτυα των Πακιστανών που ζουν στην Ελλάδα. Επιπλέον, η τιμή των 2.000 ευρώ αφορά σε μετακίνηση που γίνεται με τα πόδια! (Συνέντευξη αρ.2). Ωστόσο, η έρευνά μας έδειξε ότι μέχρι και το 2010 ένας μικρός αριθμός Πακιστανών έφταναν στην Τουρκία με αεροπλάνο και τουριστική βίζα και έπειτα από λίγες εβδομάδες στην Ελλάδα. Βάσει της βιβλιογραφίας, μέχρι και το 2005 η διαδρομή γινόταν κυρίως οδικώς, με φορτηγά και με αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης (Κανελλόπουλος, 2005:31).
Τα τελευταία χρόνια, βάσει έκθεσης της FRONTEX(2012) σημειώθηκε αύξηση της διακίνησης μεταναστών με ιστιοπλοϊκά σκάφη, κυρίως στην παράνομη διακίνηση από την Ελλάδα στην Ιταλία. Όπως ενημερώνει ο Koser (2008), ο αριθμός των μεταφορικών μέσων που χρησιμοποιούνται στη διαδρομή είναι συνάρτηση του ποσού που καταβάλλεται στους διακινητές. Για την οργάνωση και τη διεξαγωγή του ταξιδιού είναι υπεύθυνη μια μεγάλη ομάδα διακινητών που συχνά αποτελείται, ανάμεσα σε άλλους, από τους “αρχηγούς” και “τοπικούς” διακινητές ή οδηγούς. Όσο μεγαλύτερο είναι το ταξίδι, τόσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των εμπλεκόμενων προσώπων διαφορετικών εθνικοτήτων (Κανελλόπουλος, 2005:28). Η μετακίνηση βασίζεται κυρίως στη συνεργασία πολλών ανεξάρτητων φορέων ή αλλιώς στην “αλυσιδωτή συνεργασία διακινητή με διακινητή” (Içduygu and Toktas 2002) που φυσικά εγκυμονεί κινδύνους όσον αφορά στη συνεργασία μέχρι τέλους της ομάδας των διακινητών, τις πιθανότητες θανάτου ή και απαγωγής από τις ίδιες ή άλλες ομάδες διακινητών στους ενδιάμεσους σταθμούς του ταξιδιου.
Βάσει στατιστικών στοιχείων, 726 διακινητές συνελήφθησαν από τις λιμενικές αρχές κατά το 2012.
Στην ομάδα των διακινητών σημαντικό ρόλο παίζουν και αυτοί που τροφοδοτούν το κύκλωμα με πλαστά έγγραφα. Συνήθως είναι δημόσιοι υπάλληλοι που εργάζονται σε ελληνικούς φορείς/τοπικές αρχές/προξενεία ή ακόμη και μέλη της ελληνικής αστυνομίας ή του λιμενικού σώματος που κάνουν “τα στραβά μάτια” (Antonopoulos &Winterdyk 2006:451). Τα τελευταία χρόνια κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης που βιώνει η Ελλάδα, τα κυκλώματα διακινητών επιδιώκουν την επέκταση της παράτυπης μετανάστευσης των Πακιστανών από την Ελλάδα προς την Ευρώπη ως αντιστάθμισμα στη μείωση των μετακινήσεων των Πακιστανών προς την Ελλάδα (Triandafyllidou &Maroukis, 2012:130).