Ποιες αναλογίες μπορεί να έχουν η κβαντική μηχανική και η αρχιτεκτονική του περίφημου καταλανού αρχιτέκτονα Αντονι Γκαουντί με το θέαμα που παρουσιάζει η Μπαρτσελόνα, η καλύτερη για πολλούς ομάδα όλων των εποχών, με τη μαγεία που προσφέρουν οι Μέσι, Τσάβι, Ινιέστα και σία; Πώς συσχετίζεται το αδιάκοπο «passing game» της καταλανικής ομάδας με την αποφυγή της ανεπιθύμητης συσσώρευσης γαλακτικού οξέος στους μυς των παικτών; Τι μπορεί να συνδέει την εφαρμογή του «ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου» στον (πρόγονο της σημερινής Μπάρτσα) Αγιαξ με το φυσικό περιβάλλον και την αρχιτεκτονική της Ολλανδίας και ειδικότερα με την «ολοκληρωτική πόλη» του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα Μισέλ ντε Κλερκ;
Οι συσχετισμοί μπορεί να μοιάζουν αυθαίρετοι με τα εργαλεία της τυπικής ποδοσφαιρικής ανάλυσης, αλλά ο Σάντρο Μοντέο καταφέρνει να τους κάνει πειστικούς και στέρεους σε ένα βιβλίο που βρίσκεται έξω από τα όρια της κλασικής αθλητικής ιστοριογραφίας. Ο συγγραφέας, αθλητικός συντάκτης της ιταλικής εφημερίδας «Corriere della Sera» και του αγγλικού «Guardian», με το Barca προσφέρει μια πρωτότυπη μελέτη του φαινομένου Μπαρτσελόνα χρησιμοποιώντας εργαλεία όχι μόνο της αθλητικής ανάλυσης αλλά από τον χώρο της επιστήμης και της τέχνης.
Ο Μοντέο εξετάζει το φαινόμενο Μπαρτσελόνα διατρέχοντας ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας του ποδοσφαίρου. Και το κάνει όχι περιγραφικά, ως εξιστόρηση, αλλά αναλύοντας και συνθέτοντας ταυτόχρονα όχι μόνο ποδοσφαιρικά συστήματα και ιδέες αλλά ανατρέχοντας και στο πεδίο των επιστημών: από τη φυσική και τη χημεία ως την ανθρωπογεωγραφία και την αρχιτεκτονική. Ετσι η μελέτη του μετατρέπεται σε ένα βιβλίο στοχασμού πάνω στο ποδόσφαιρο με αφορμή το φαινόμενο Μπαρτσελόνα, που οδηγεί τον αναγνώστη να ανακαλύψει ξανά το πιο δημοφιλές άθλημα, βλέποντάς το σε συσχέτιση με άλλες επιστήμες αλλά και τέχνες.
Καλύτερη άμυνα η επίθεση
Ο Μοντέο δεν μας αποκαλύπτει «τα μυστικά της ισχυρότερης ομάδας του πλανήτη» με την έννοια που τα «μυστικά» έχουν στην Ελλάδα και στον ποδοσφαιρικό μικρόκοσμό της, δηλαδή παρασκήνια, ανεκδοτολογικά περιστατικά και κουτσομπολιά. Εδώ η έννοια της αποκάλυψης του μυστικού έχει να κάνει με την εξήγηση του φαινομένου Μπαρτσελόνα, με την ανάλυση του εμφανούς - του θεάματος που προσφέρουν ο Μέσι και η παρέα του -, πίσω από το οποίο όμως βρίσκονται οι πιο πρωτοπόρες ιδέες που εμφανίστηκαν ποτέ στο ποδόσφαιρο με κορμό το «ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο», η ιστορία και ο χαρακτήρας του ίδιου του συλλόγου αλλά και της Καταλωνίας, αλλά και ένα βαθύ φιλοσοφικό υπόστρωμα, ιδιαίτερα από τον προπονητή των μεγάλων επιτυχιών Πεπ Γκουαρδιόλα.
Κορμός του βιβλίου είναι η ανάλυση της εξέλιξης του ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου: από τον πιονιέρο του, τον Αγγλο Τζακ Ρέινολντς, προπονητή του Αγιαξ για περίπου τρεις δεκαετίες από το 1915 και προφήτη της άποψης ότι «η επίθεση παραμένει η καλύτερη μορφή άμυνας», ως τον πατριάρχη του, «στρατηγό» Ρίνους Μίχελς, δημιουργό του μεγάλου Αγιαξ και της Εθνικής Ολλανδίας «σε πλήρη συνοδοιπορία με την Ιστορία... με το όραμα του '68 (στη βέλτιστη εκδοχή του) και τα αντίστοιχα σοσιαλιστικά ιδεώδη», και από εκεί στον Γιόχαν Κρόιφ, τον άνθρωπο που ως παίκτης και προπονητής άλλαξε την ποδοσφαιρική μοίρα της Μπαρτσελόνα.
Στην ιστορική αυτή διαδρομή ο Μοντέο αναλύει τον ρόλο που έπαιξαν αμέσως ή εμμέσως στη δημιουργία της σημερινής Μπαρτσελόνα προπονητές όπως ο Αγγλος Βικ Μπάκιγχαμ, ο αναμορφωτής της Λίβερπουλ Μπιλ Σάνκλι, ο «άγνωστος» Ρώσος Βίκτορ Μασλόφ, οι Ολλανδοί Λουί φαν Γκαλ και Φρανκ Ράικαρντ ή ο αγαπημένος του Γκουαρδιόλα δημιουργός της μεγάλης Μίλαν των Ολλανδών Αρίγκο Σάκι.
Αναζητώντας την εξήγηση στο ερώτημα γιατί η καταλανική Μπαρτσελόνα έγινε το πεδίο όπου γνώρισε την αποθέωση το «ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο» ο Μοντέο βρίσκει την απάντηση στην ίδια την εθνική ιδιοσυγκρασία των Καταλανών που χαρακτηρίζεται από την υπερηφάνεια και την αδιαπραγμάτευτη αυτονομία τους, στοιχεία όμως που δεν ταυτίζονται με τον αυταρχισμό και την απομόνωση. Το αντίθετο, ιστορικά οι Καταλανοί παρέμειναν δεκτικοί σε εξωτερικές πολιτιστικές επιδράσεις και προσμείξεις και αφομοίωση πρωτοπόρων ιδεών και συστημάτων, όπως το ολλανδικής προέλευσης «ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο».
Η Ντριμ Τιμ του Κρόιφ και το «θαύμα» του Γκουαρδιόλα
Ο Σάντρο Μοντέο, αποθεώνοντας τον ρόλο που έπαιξε ο Κρόιφ στη δημιουργία της λεγόμενης Ντριμ Τιμ, της ομάδας που κατέκτησε τα τέσσερα σερί πρωταθλήματα Ισπανίας - από το 1991 ως το 1994 - αλλά και το πρώτο Τσάμπιονς Λιγκ στην ιστορία του συλλόγου, το 1992, δεν διστάζει να διαπιστώσει τα όριά της χαρακτηρίζοντάς την «ομάδα κομμένη στα δύο και μονοφασική συγκριτικά με την ομάδα του Γκουαρδιόλα» στην αδυναμία της να εφαρμόσει το πρέσινγκ ως στοιχείο δημιουργικού παιχνιδιού και όχι ως απλό στοιχείο άμυνας.
Ταυτόχρονα δίνει εξήγηση για τη βαριά ήττα στον τελικό του Τσάμπιονς Λιγκ στην Αθήνα με 4-0 από τη Μίλαν, που στοίχειωνε τους Μπλαουγκράνα. Οπως γράφει ο Μοντέο, ο Κρόιφ, νιώθοντας μια περιφρόνηση για το ιταλικό στυλ παιχνιδιού, δεν κατάφερε να ξεχωρίσει τη Μίλαν που είχε δημιουργήσει ο Σάκι από το 1987 ως το 1991 - την παρέλαβε στη συνέχεια ο Φάμπιο Καπέλο - με αποτέλεσμα να πέσει θύμα της αυταρέσκειάς του.
Αντίθετα, το πνευματικό παιδί του, ο Γκουαρδιόλα, θα εντάξει με τον πιο δημιουργικό τρόπο στην ομάδα του το πρέσινγκ για να μεγαλουργήσει κατά την τετραετία 2008-2012 στην Μπαρτσελόνα. Και δεν θα ξεχάσει ποτέ τον Σάκι. Οπως αποκαλύπτεται στο βιβλίο, μετά τον τελικό του Γουέμπλεϊ, ο Πεπ θα στείλει στον Σάκι ένα μήνυμα SMS που έγραφε «Μόνο εσύ μπορείς να καταλάβεις»...
Οπως και στην περίπτωση του Κρόιφ, έτσι και για τον Γκουαρδιόλα ο συγγραφέας επιχειρεί μια έξοχη ανάλυση της προσωπικότητάς του και της πορείας διαμόρφωσής του διαπιστώνοντας ότι «διατηρεί το άσπιλο πνεύμα και την περηφάνια του παιδιού από φτωχό τόπο προέλευσης» και ταυτόχρονα «ενσαρκώνει το καταλανικό στοιχείο σαν ένα άνοιγμα στον κόσμο, σαν μια συνέχιση της πολυπολιτισμικότητας».
