Όσοι τον χαρακτήρισαν «αρχαιότερο αναλογικό υπολογιστή στον κόσμο» σήμερα δικαιώνονται. Οι τελευταίες ανακαλύψεις των επιστημόνων που μελετούν με τη βοήθεια υπερσύγχρονων μεθόδων το εξαιρετικά πολύπλοκο αστρονομικό όργανο, γνωστό ως Μηχανισμός των Αντικυθήρων, επιβεβαιώνουν όχι μόνο τις τεράστιες γνώσεις, αλλά και τις κατασκευαστικές ικανότητες των προγόνων μας, που μας υποχρεώνουν να ξαναγράψουμε την ιστορία της τεχνολογίας ...
Ο νέος κύκλος αποκαλύψεων, καρπός των συνεργιών μεταξύ των μελών της διεπιστημονικής Ομάδας Διερεύνησης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων η οποία συστάθηκε το 2004, ξεκίνησε τις έρευνές της το φθινόπωρο του 2005 και πριν από λίγους μήνες δημοσίευσε στο έγκυρο διεθνές επιστημονικό περιοδικό "Nature" τα ως τώρα αποτελέσματα- αναθέρμανε το διεθνές ενδιαφέρον γι' αυτό το αστρονομικό όργανο.
Κι όλα δείχνουν ότι το «περίεργο εύρημα» που είχε εντυπωσιάσει τους αρχαιολόγους στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, αποτελεί την καλύτερη μαρτυρία της σπουδαίας συλλογικής αστρονομικής γνώσης των αρχαίων Ελλήνων που, βέβαια, βασίζεται στις γνώσεις αστρονομίας και μαθηματικών αλλά και της τεχνολογίας που ανάπτυξαν οι Έλληνες.
Τριάντα καταγεγραμμένα χειροποίητα γρανάζια, τουλάχιστον άλλα πέντε που δεν βρέθηκαν ακόμα, δέκα άξονες, απίστευτες για την εποχή καινοτομίες όπως η διαφορική περιστροφική πλάκα, που πίστευε ότι είχε εντοπίσει πριν από πολλές δεκαετίες ο πρώτος σημαντικός μελετητής του Μηχανισμού, Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις- έδιναν με αξιοθαύμαστη ακρίβεια και με την καθοδήγηση ενός εκπληκτικού «εγχειρίδιου χρήστη», πληροφορίες για τις κινήσεις (συμπεριλαμβανομένων των εκλείψεων) του ήλιου, της σελήνης και πιθανώς πέντε πλανητών (δείτε εδώ μια τρισδιάστατη αναπαράσταση του Μηχανισμού, που υλοποίησε ο καθ. Εφαρμ. Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Μάνος Ρουμελιώτης).
Όλα αυτά χωρούσαν μέσα σ' ένα μεταλλικό και ξύλινο κουτί, με διαστάσεις γύρω στα 32 Χ 20 Χ 10 εκατοστά!
Ανάλογοι μηχανισμοί καταγράφονται περίπου χίλια χρόνια αργότερα κι αυτό ίσως να εξηγεί την αμηχανία και την -ως πρόσφατα- άρνηση των ειδικών να αποδεχτούν το προφανές, που δεν δίστασε να εκφράσει ο διάσημος συγγραφέας Άρθουρ Κλαρκ: «αν η εξέλιξη της γνώσης, όπως αποτυπώνεται στον υπολογιστή των Aντικυθήρων, δεν είχε ανακοπεί, η επιστήμη θα βρισκόταν σήμερα χίλια χρόνια μπροστά!»
Πώς, όμως, να αποδεχτεί κανείς ότι οι Έλληνες ήξεραν από το 100 πΧ πως ο χρόνος διαρκεί κάτι λιγότερο από 365,25 ημέρες (προσθέτοντας ανά τετραετία την ημέρα του δίσεκτου) ...
Κι όμως, κανείς δεν μπορούσε να διανοηθεί τη σημασία μια σκουριασμένης μάζας μετάλλων που ανέβαζαν στις αρχές του 1901 μαζί με πολύ πιο «σημαντικά» και αναμενόμενα ευρήματα (αγάλματα, σκεύη, αμφορείς) Συμιακοί σφουγγαράδες από τα συντρίμμια ενός μεγάλου ελληνικού εμπορικού πλοίου σε βαθιά νερά, λίγες δεκάδες μέτρα από τις ακτές των Αντικυθήρων.
Το ναυάγιο που θα πρέπει να έγινε ανάμεσα στο 85 και το 60 πΧ- το είχαν ανακαλύψει οι ίδιοι, τον Απρίλη του 1900, κι είχαν ειδοποιήσει αμέσως τις αρχές, που τους ανέθεσαν την πρώτη στον κόσμο συστηματική υποβρύχια ανασκαφή.
Η διαδικασία ανέλκυσης είχε κόστος ένα νεκρό και δύο μόνιμα ανάπηρους σφουγγαράδες, ενώ αρκετά χρόνια αργότερα «επιστρατεύτηκε» κι ο γνωστός ερευνητής των βυθών, Ζακ Υβ Κουστώ, που με τους Γάλλους και Έλληνες δύτες ανέσυραν νέα ευρήματα από το ναυάγιο.
Ο οξειδωμένος τροχός και τα μπρούτζινα θραύσματα (τρία μεγάλα και πολλά μικρότερα) τράβηξαν το ενδιαφέρον πολλών, τα ίχνη από γρανάζια και γράμματα επάνω τους, που εντόπισε ήδη από το 1902 ο αρχαιολόγος Στάης, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι είναι αστρονομικό όργανο, πιθανώς μια μορφή εξάντα.
Το «περίεργο εύρημα» μελέτησαν ο Ρεδιάδης (1902), ο Ράδος και ο Θεοφανίδης (1930) που πρώτος έφτιαξε και ένα λειτουργικό μοντέλο από μπρούτζο που έμοιαζε με πολύπλοκο αστρονομικό ρολόι. Μετά ξεχάστηκε για λίγο, μέχρι ο Βρετανός καθηγητής στις ΗΠΑ Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις να καταπιαστεί μαζί του (πρώτη δημοσίευση το 1959 συνολική ενασχόληση πάνω από 30 χρόνια) και με τη βοήθεια του πυρηνικού Φυσικού στο «Δημόκριτο», Χαρ. Καράκαλου, και του επιγραφολόγου στο Πρίνστον, Γεωργ. Σταμίρη, να το μελετήσει για πρώτη φορά σε βάθος.
Στο εκτενές άρθρο του στο περιοδικό "Scientific American", το 1974, με τίτλο «Γρανάζια από τους Έλληνες», διακήρυξε ότι αυτός ο Μηχανισμός είναι «το παλαιότερο δείγμα επιστημονικής τεχνολογίας που διασώζεται μέχρι σήμερα και αλλάζει τελείως τις απόψεις μας για την αρχαία ελληνική τεχνολογία».
Σήμερα, θεωρείται πιθανό -όπως μαρτυρεί η σιγουριά του κατασκευαστή του, που αναδεικνύει υψηλότατο θεωρητικό υπόβαθρο και μεγαλοφυείς τεχνολογικές ικανότητες - ο συγκεκριμένος Μηχανισμός να μην είναι μοναδικό κομμάτι, αλλά ένας από αρκετούς όμοιους που φτιάχτηκαν σε διάφορα μέρη, κάποιος στις Συρακούσες από τoν Αρνιμήδη, κάποιος στη Ρόδο, από μέλη της σχολής του Ίππαρχου ή του Ποσειδώνιου, ασφαλώς για να προσφέρουν στους αστρονόμους, γεωγράφους, ταξιδιώτες, πλουσίους, δασκάλους και ίσως και στους δεισιδαίμονες ισχυρούς εκείνης της εποχής σημαντικές πληροφορίες, αστρονομικού και γεωγραφικού ενδιαφέροντος, τήρηση ημερολογίων με διάρκεια 76 έτη, 56 έτη,ακριβή ώρα, μέρα, μήνα και χρόνο των εκλείψεων και άλλων ουρανίων φαινομένων ...
Στις αρχές της δεκαετίας του '80, οι Βρετανοί Αλαν Μπρόμλεϊ και Μάικλ Ράιτ εκφράζουν τη δική τους ερμηνεία, απορρίπτοντας την ύπαρξη διαφορικού γραναζιού στο Μηχανισμό, προσθέτοντας καινούρια και αντικαθιστώντας τους δυο ομόκεντρους κύκλους, που προέβλεπε ο Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις στην πίσω πλευρά, με σπειροειδείς έλικες. Νέος κύκλος συζητήσεων ξεκινά. Όμως, είναι πια φανερό ότι η επίλυση αυτού του τεχνολογικού γρίφου επιβάλλει μια διεπιστημονική αντιμετώπιση.
Ετσι, είκοσι χρόνια αργότερα, δημιουργείται η Ομάδα Διερεύνησης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων από Βρετανούς (Μάικ Εντμουντς και Άντονι Φριθ από το Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ) και Έλληνες ερευνητές (Ξενοφών Μουσάς, Γιάννης Μπιτσάκης από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γιάννης Σειραδάκης από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), που συμπληρώνεται αργότερα με τις κ. Μάγκου και Ζαφειροπούλου από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και τον κ. Τσελίκα από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης.
Στις αρχές του 2005 η νέα προσπάθεια αποκρυπτογράφησης τίθεται υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού, επιχορηγείται από το Ίδρυμα Leverhulme UK και η νέα μελέτη, με τη χρήση υπερσύγχρονης τεχνολογίας, ξεκινά.
Τα αποτελέσματα που ανακοινώνονται το Νοέμβριο του 2006, σε συνέδριο στην Αθήνα και παράλληλο δημοσίευμα στο «Nature», επιβεβαιώνουν ότι ο Μηχανισμός ήταν ένα ιδιαίτερα προηγμένο φορητό αστρονομικό όργανο (όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Σειραδάκης, «ένα laptop της εποχής του») και πυροδοτούν νέο κύκλο ενδιαφέροντος και συζητήσεων στη διεθνή επιστημονική κοινότητα...
Οι τεχνολογίες απεικόνισης που χρησιμοποιήθηκαν
Τρισδιάστατη τομογραφία με μικροεστίαση ακτίνων Χ και χρήση υπολογιστή: Δημιούργημα της εταιρίας X-Tek Systems η μέθοδος αυτή, που αποτελεί παραλλαγή των τομογραφιών για ιατρικούς σκοπούς, προσφέρει τη δυνατότητα ανασύνθεσης σε τρισδιάστατες απεικονίσεις των θραυσμάτων του Μηχανισμού. Με τη μέθοδο αυτή αποκαλύφθηκαν κείμενα κάτω από τα αλλεπάλληλα στρώματα οξείδωσης.
Ψηφιακή οπτική απεικόνιση με τη χρήση πολυώνυμης χαρτογράφησης της υφής (σύστημα PTM dome): Μέθοδος που αναπτύχθηκε από τη Hewlett Packard (και παρουσιάσθηκε από τον ερευνητή Τομ Μαλτζμπέντερ, στο HP Day το οποίο πραγματοποιήθηκε στις 6 Μαρτίου στην Αθήνα - δείτε όλη την παρουσίασή του εδώ) η οποία αυξάνει το φωτορεαλισμό της υφής διαφόρων ειδών επιφανειών, στις ψηφιακές φωτογραφίες. Χάρη σ' αυτήν, αποκαλύφθηκαν κι οι παραμικρές λεπτομέρειες στην επιφάνεια των θραυσμάτων.
Ψηφιοποιημένες λήψεις συμβατικού φιλμ: Υψηλής ποιότητας απεικονίσεις, επέτρεψαν τη μελέτη των θραυσμάτων χωρίς να χρειαστεί να τα αγγίξει ανθρώπινο χέρι.
Οι ανακαλύψεις συνεχίζονται. Κάθε μέρα σχεδόν, όπως δήλωσε στο Pathfinder, το μέλος της Ομάδας Διερεύνησης, αναπληρωτής καθηγητής Φυσικής Διαστήματος και διευθυντής του Εργαστηρίου Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ξενοφών Μουσάς, διαβάζονται καινούρια γράμματα και λέξεις στις πλάκες του «εγχειριδίου», που φωτίζουν το ρόλο του Μηχανισμού και πλουτίζουν τις γνώσεις μας, ανατρέποντας κατεστημένα.
Για παράδειγμα, ανάμεσα στις επιγραφές αναφέρεται για πρώτη φορά γραπτώς η λέξη ΙΣΠΑΝΙΑ, τουλάχιστον 70 χρόνια νωρίτερα απ' ό,τι ξέραμε ως σήμερα ...
Τι άλλο θα αποκαλυφθεί; Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά, όπως κανείς δεν μπορεί να επιβεβαιώσει την ακριβή χρήση του Μηχανισμού, όταν κατασκευάστηκε. «Αρχείο γνώσης» στα χέρια κάποιων ισχυρών; Εργαλείο για αστρονομικές μετρήσεις; Εκπαιδευτικό βοήθημα για επίδοξους πανεπιστήμονες στις σχολές της Ρόδου, Αθήνας Αλεξάνδρειας και αλλού; Εξελιγμένο όργανο ναυσιπλοΐας και χαρτογράφισης;;
Ό,τι κι αν ήταν, κρατάει ζηλότυπα τα μυστικά του. Κι ίσως γι' αυτό εξακολουθεί να εντυπωσιάζει επιστήμονες και απλούς ανθρώπους, μεγάλους και μικρούς. Σαν κι αυτούς που θα θαυμάσουν μια ανακατασκευή του στο Παιδικό Μουσείο του Μανχάταν, όπου πραγματοποιείται σήμερα έκθεση με θέμα «Discover Ancient Greece - Gods, Myths and Mortals»,
, με βασικό πρωταγωνιστή το πρώτο "laptop" στην ιστορία της ανθρωπότητας.
