Tο “βαθύ κράτος” της αμάθειας
του Χρήστου Κάτσικα
Βρισκόμαστε, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, μπροστά σ΄ ένα εκπαιδευτικό παράδοξο: οι μαθητές μας "οικοδομούν" τη γνώση τους στο τρίγωνο "σχολείο-φροντιστήριο-ιδιαίτερο", "ροκανίζουν" την εφηβεία τους με "γερμανικά ωράρια" ασκήσεων και εξετάσεων, μπαζώνουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό με υπέρογκα φροντιστηριακά έξοδα, κι όμως δε μαθαίνουν.
Τα τελευταία χρόνια, στο Ελληνικό σχολείο, φαίνεται να «ανασυγκροτείται» ένας πρώιμος αναλφαβητισμός, μέσα σε μια γενιά που υποστηρίζεται ότι «κολυμπάει» στις δυνατότητες και τις ευκαιρίες των «υπερλεωφόρων» της πληροφορίας.
Αναφερόμαστε σ΄ ένα ολοένα και αυξανόμενο τμήμα μαθητών μας που αδυνατούν να αρθρώνουν συνεχή λόγο, να ελέγχουν και να λογικοποιούν τις σκέψεις τους χωρίς χάσματα και αντιφάσεις, να κάνουν λογικές αφαιρέσεις ή να κατανοούν γραπτά κείμενα εκτός από τα υποτυπώδη, που σκοντάφτουν σε ερωτήσεις που απαιτούν κρίση. Το ζήτημα είναι πάρα πολύ σοβαρό, καθώς στη γενίκευση του φαινομένου μπορούμε να μιλήσουμε για την εφιαλτική προοπτική μιας τεχνολογικώς υπεραναπτυγμένης και παράλληλα πειθαρχημένης κοινωνίας "κατακερματισμένων ανθρώπων" - υπηκόων, ένα είδος "προσοντούχων αγραμμάτων" και αργότερα «σοφών άσχετων».
Η εκπαίδευση δεν είναι μόνο μια διαδικασία απόκτησης ενός συνόλου γνώσεων αλλά πρέπει να είναι και η κριτική ανάγνωση και του κόσμου με αυτές τις γνώσεις αλλά και των γνώσεων σε σχέση με τον κόσμο. Σύμφωνα με τον Paulo Freire ο στόχος της εκπαιδευτικής διαδικασίας πρέπει να βοηθάει τους μαθητευόμενους «να διαβάσουν τη λέξη και τον κόσμο ταυτόχρονα».
Διαφορετικά, δημιουργούνται από τα σχολεία και τα πανεπιστήμια ειδικοί που είναι «ημιαναλφάβητοι» γιατί μπορούν να «διαβάσουν τη λέξη», αλλά είναι αξιοθρήνητα ανίκανοι να διαβάσουν τον κόσμο. Είναι σε θέση να διαβάσουν τα κείμενα της ειδικότητας τους, αλλά δεν κατανοούν τον κόσμο.
Τα ερωτήματα που τίθενται είναι σαφή:
• Ποιοι είναι οι οικονομικοί, κοινωνικοί και εκπαιδευτικοί όροι που βρίσκονται στον πυρήνα αυτού του προβλήματος;
• Πως η διαπίστωση της εκπαίδευσης της αμάθειας οργανώνεται από τις σειρήνες της εκπαιδευτικής τρομολαγνείας και προβάλλεται από τις κυρίαρχες κοινωνικές δυνάμεις οι οποίες, γνωρίζοντας καλά τα οχυρά των νοημάτων, θέλουν να ξαναμοιράσουν την τράπουλα;
H αντίληψη αυτή επιβαρύνεται με την πρόσδοση ενός εργαλειακού χαρακτήρα στη γνώση καθώς ταυτίζει τις έννοιες “μόρφωση” και “επανεκπαίδευση” με την παροχή γνώσεων και δεξιοτήτων χρηστικού χαρακτήρα, δηλαδή, άμεσα εφαρμόσιμων στην αγορά εργασίας.