Κατα την γνωμη μου πολυς ντορος για το τιποτα
Joker
- Μέλος που άνοιξε το νήμα Λελέκος
- Ημερομηνία ανοίγματος
- Απαντήσεις 104
- Εμφανίσεις 8K
- Tagged users Καμία
- Βλέπουν το thread αυτή τη στιγμή 1 άτομα (0 μέλη και 1 επισκέπτες)
kappa_fi
Μέλος
- Εγγρ.
- 30 Ιουν 2018
- Μηνύματα
- 1.745
- Like
- 281
- Πόντοι
- 36
Ένα πολύ ενδιαφέρον κι αξιόλογο άρθρο, μια ιστορική, ετυμολογική, πολιτιστική και πολιτισμική αναδρομή στις καταγωγικές ρίζες των εξεχόντων διασκεδαστών, των κλόουν, των αρλεκίνων και του τζόκερ. Στο τέλος αναγράφω και τον σύνδεσμο.
Tο γέλιο και ο τρόμος
Παύλος Μεθενίτης
Πολύς λόγος έγινε τελευταία για τον «Joker» του Τοντ Φίλιπς, με τον Χοακίν Φίνιξ στον πρώτο ρόλο. Η ταινία όντως ξεσήκωσε πολύ κουρνιαχτό: μετά τους αρχικούς διαξιφισμούς περί της καλλιτεχνικής της αξίας (είναι αριστούργημα ή όχι;) και του ιδεολογικού της προσήμου (ασκεί γιαλαντζί ή σοβαρή κριτική στην καπιταλιστική κοινωνία;) ξέσπασε μια καινούργια τζοκερική καταιγίδα με τους ένοπλους αστυνομικούς που μπουκάρισαν σε αίθουσες προβολής για να εφαρμόσουν έναν έωλο νόμο περί ακαταλληλότητας για ανηλίκους.
Αυτό βέβαια πυροδότησε μια έντονη πολιτική αντιπαράθεση, είχαμε και κάποιους ρουφιανομπογδανισμούς για γαρνιτούρα, μέχρι που όλοι μας κάπου φτάσαμε στο ώς εδώ και μη παρέκει, χορτάσαμε από Τζόκερ.
Ομως, ποιος είναι στ’ αλήθεια αυτός ο Τζόκερ κι από πού κρατά η σκούφια του; Α, αυτό είναι μια μεγάλη κουβέντα. Ετυμολογικώς, ο τζόκερ, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, είναι εκείνο το τραπουλόχαρτο, με την εικόνα του γελωτοποιού, το οποίο μπορεί να αντικαταστήσει οποιοδήποτε χαρτί.
Η λέξη τζόκερ, στα αγγλικά «joker», παράγεται από το «joke» (αστείο), που προέρχεται από το λατινικό «jocus», που σημαίνει «παιχνίδι». Συνώνυμο του τζόκερ ο μπαλαντέρ, «baladeur» στα γαλλικά, δηλαδή ο «περιφερόμενος», από το «balade», που σημαίνει περίπατος.
Τζόκερ, λοιπόν, είναι ο γελωτοποιός, ο κλόουν, αυτός που κάνει τους ανθρώπους να γελούν. Σαν χαρακτήρας μυθοπλασίας, ο Τζόκερ εμφανίστηκε πρώτη φορά στο περιοδικό «Μπάτμαν», στις 25 Απριλίου του 1940, που εκδόθηκε από τη διάσημη εταιρεία στον χώρο των κόμικς, DC Comics.
Οι μπαμπάδες του Τζόκερ, που ως σούπερ κακός ήταν ο μεγάλος αντίπαλος του Μπάτμαν, του Ανθρώπου-Νυχτερίδα, ήταν οι σχεδιαστές Μπιλ Φίνγκερ, Μπομπ Κέιν και Τζέρι Ρόμπινσον.
Ο τζόκερ, με την ιστορική ιδιότητα του γελωτοποιού («jester» και «fool», στα αγγλικά), ήταν ο διασκεδαστής στην Αυλή ενός ευγενούς, ή ενός μονάρχη, κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Αυτός ο γελωτοποιός, ντυμένος με ένα εκκεντρικό, πολύχρωμο κοστούμι, έδινε και παραστάσεις έξω, στις πλατείες των πόλεων.
Ο τζόκερ, ή τζέστερ ή μπουφόνος, έλεγε ιστορίες και ανέκδοτα (jokes), τραγουδούσε, έκανε μιμήσεις και ταχυδακτυλουργικά κόλπα, ακόμα και ακροβατικά.
Εδώ να σημειώσουμε την πολύ ενδιαφέρουσα σχέση του τζόκερ με τη φιγούρα του αρλεκίνου. Πολλές φορές οι δύο χαρακτήρες ταυτίζονται, και όχι μόνο γιατί ενίοτε ο τζόκερ παρουσιάζεται να φορά το ίδιο κοστούμι με τον αρλεκίνο – με μοτίβο από πολύχρωμους ρόμβους κι έναν παρόμοιο σκούφο με κουδουνάκια στο κεφάλι.
Ο αρλεκίνος είναι βέβαια μια φιγούρα της ιταλικής Κομέντια ντελ’ άρτε και ίσως οι αρχικοί του δημιουργοί να τον εμπνεύστηκαν ακριβώς από τους γελωτοποιούς των παλατιών και των πλατειών. Ομως, ο αρλεκίνος, αυτός ο αστείος, αλλά μοχθηρός σύντροφος της Κολομπίνας, ο υπηρέτης του Πανταλόνε, που ήταν πλαισιωμένος από τον Ντοτόρε και τον Καπιτάνο, αυτός που έκανε τους μεσαιωνικούς και αναγεννησιακούς Ευρωπαίους να σκάνε στα γέλια στις υπαίθριες θεατρικές παραστάσεις, αυτός λοιπόν φέρει ένα μεγάλο και σκοτεινό ετυμολογικό και νοηματικό φορτίο.
Το ιταλικό όνομα «arlecchino» προέρχεται από τον παλιό γαλλικό όρο «Ερλεκάν» ή «Ελεκάν». Αυτός ήταν ένας αιμοβόρος δαίμονας, μια διαβολική φιγούρα, που κάλπαζε τις νύχτες σκορπώντας τον τρόμο και τον πανικό στους ανθρώπους! Μια άλλη ετυμολόγηση θέλει τον αρλεκίνο να προέρχεται από τη γερμανική μεσαιωνική λέξη «Erlkönig», που σημαίνει «ο Βασιλιάς των Ξωτικών» – o Γκέτε είχε γράψει γι’ αυτόν, τον «Elf King»… Οι σημερινοί κλόουν κατάγονται ακριβώς από αυτούς τους παλιούς γελωτοποιούς των βασιλικών Αυλών και τους αρλεκίνους.
Να πούμε πως γελωτοποιοί, «πρόγονοι» του τζόκερ, υπήρχαν και στην αρχαία Αίγυπτο, διασκεδάζοντας τους φαραώ και την Aυλή τους. Οι Αζτέκοι είχαν επίσης γελωτοποιούς, καθώς και οι Ρωμαίοι, που ονομάζονταν «balatrones». Ο «μπαλάτρο» έκανε ό,τι και ο γελωτοποιός του Μεσαίωνα: έλεγε πιπεράτα καλαμπούρια, έκανε τούμπες και ταχυδακτυλουργικά, έλεγε ανοησίες για να γελάσει ο Ρωμαίος άρχοντας και οι αυλικοί του.
Καμιά φορά ο γελωτοποιός έλεγε και καμιά χοντράδα, κριτικάροντας τα πεπραγμένα του αφέντη ή εκφράζοντας ένα λαϊκό παράπονο ή δυσφορία, που αλλιώς δεν θα μπορούσε να φτάσει στα αυτιά του ευγενούς, καλυπτόμενος πίσω από τη φενάκη του αστείου: λέμε και καμιά... βλακεία να περάσει η ώρα. Συνήθως ο άρχοντας γελούσε, ήταν ανεκτικός στις παλαβομάρες του «τρελού» του, αλλά καμιά φορά το μήνυμα περνούσε, ο αριστοκράτης δυσφορούσε και το κεφάλι του τζόκερ κατρακυλούσε...
Ιστορική έχει μείνει η εμφάνιση του Γούντι Αλεν ως γελωτοποιού της Αυλής, που στο τέλος, έπειτα από διάφορες περιπέτειες, δυστυχώς αποτυγχάνει να διασκεδάσει τον άρχοντα, οπότε χάνει το κεφάλι του...
Η ίδια η φιγούρα του τζόκερ, του κλόουν, του γελωτοποιού και του αρλεκίνου, σε κάθε περίπτωση εμπεριέχει και το στοιχείο της θλίψης ή της φρίκης δίπλα στην ευθυμία και το γέλιο. Ασφαλώς κλασικό παράδειγμα αυτής της συνύπαρξης του κωμικού και του τραγικού, ίσως και του σκοτεινού, δαιμονικού στοιχείου, είναι βέβαια το βιβλίο του Στίβεν Κινγκ «It», που έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο με τίτλο «Το Αυτό», στο οποίο πρωταγωνιστεί μια δαιμονική οντότητα, που διαπράττει ένα σωρό αγριότατες δολοφονίες σε μια μικρή επαρχιακή πόλη των ΗΠΑ, με τη μορφή ενός κλόουν...
Τελικά, ο «Τζόκερ» του Τοντ Φίλιπς έρχεται να προστεθεί σε μια πραγματικά μεγάλη σειρά χαρακτήρων μυθοπλασίας: φαίνεται πως εδώ και πολλούς αιώνες, τους γελωτοποιούς, τους τζόκερ, τους αρλεκίνους και τους κλόουν, τους θέλουμε να είναι και λίγο –ή περισσότερο– σκοτεινοί και επικίνδυνοι. Φαίνεται πως το γέλιο και ο τρόμος όντως μπορούν να συνυπάρξουν.
Tο γέλιο και ο τρόμος
Παύλος Μεθενίτης
Πολύς λόγος έγινε τελευταία για τον «Joker» του Τοντ Φίλιπς, με τον Χοακίν Φίνιξ στον πρώτο ρόλο. Η ταινία όντως ξεσήκωσε πολύ κουρνιαχτό: μετά τους αρχικούς διαξιφισμούς περί της καλλιτεχνικής της αξίας (είναι αριστούργημα ή όχι;) και του ιδεολογικού της προσήμου (ασκεί γιαλαντζί ή σοβαρή κριτική στην καπιταλιστική κοινωνία;) ξέσπασε μια καινούργια τζοκερική καταιγίδα με τους ένοπλους αστυνομικούς που μπουκάρισαν σε αίθουσες προβολής για να εφαρμόσουν έναν έωλο νόμο περί ακαταλληλότητας για ανηλίκους.
Αυτό βέβαια πυροδότησε μια έντονη πολιτική αντιπαράθεση, είχαμε και κάποιους ρουφιανομπογδανισμούς για γαρνιτούρα, μέχρι που όλοι μας κάπου φτάσαμε στο ώς εδώ και μη παρέκει, χορτάσαμε από Τζόκερ.
Ομως, ποιος είναι στ’ αλήθεια αυτός ο Τζόκερ κι από πού κρατά η σκούφια του; Α, αυτό είναι μια μεγάλη κουβέντα. Ετυμολογικώς, ο τζόκερ, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, είναι εκείνο το τραπουλόχαρτο, με την εικόνα του γελωτοποιού, το οποίο μπορεί να αντικαταστήσει οποιοδήποτε χαρτί.
Η λέξη τζόκερ, στα αγγλικά «joker», παράγεται από το «joke» (αστείο), που προέρχεται από το λατινικό «jocus», που σημαίνει «παιχνίδι». Συνώνυμο του τζόκερ ο μπαλαντέρ, «baladeur» στα γαλλικά, δηλαδή ο «περιφερόμενος», από το «balade», που σημαίνει περίπατος.
Τζόκερ, λοιπόν, είναι ο γελωτοποιός, ο κλόουν, αυτός που κάνει τους ανθρώπους να γελούν. Σαν χαρακτήρας μυθοπλασίας, ο Τζόκερ εμφανίστηκε πρώτη φορά στο περιοδικό «Μπάτμαν», στις 25 Απριλίου του 1940, που εκδόθηκε από τη διάσημη εταιρεία στον χώρο των κόμικς, DC Comics.
Οι μπαμπάδες του Τζόκερ, που ως σούπερ κακός ήταν ο μεγάλος αντίπαλος του Μπάτμαν, του Ανθρώπου-Νυχτερίδα, ήταν οι σχεδιαστές Μπιλ Φίνγκερ, Μπομπ Κέιν και Τζέρι Ρόμπινσον.
Ο τζόκερ, με την ιστορική ιδιότητα του γελωτοποιού («jester» και «fool», στα αγγλικά), ήταν ο διασκεδαστής στην Αυλή ενός ευγενούς, ή ενός μονάρχη, κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Αυτός ο γελωτοποιός, ντυμένος με ένα εκκεντρικό, πολύχρωμο κοστούμι, έδινε και παραστάσεις έξω, στις πλατείες των πόλεων.
Ο τζόκερ, ή τζέστερ ή μπουφόνος, έλεγε ιστορίες και ανέκδοτα (jokes), τραγουδούσε, έκανε μιμήσεις και ταχυδακτυλουργικά κόλπα, ακόμα και ακροβατικά.
Εδώ να σημειώσουμε την πολύ ενδιαφέρουσα σχέση του τζόκερ με τη φιγούρα του αρλεκίνου. Πολλές φορές οι δύο χαρακτήρες ταυτίζονται, και όχι μόνο γιατί ενίοτε ο τζόκερ παρουσιάζεται να φορά το ίδιο κοστούμι με τον αρλεκίνο – με μοτίβο από πολύχρωμους ρόμβους κι έναν παρόμοιο σκούφο με κουδουνάκια στο κεφάλι.
Ο αρλεκίνος είναι βέβαια μια φιγούρα της ιταλικής Κομέντια ντελ’ άρτε και ίσως οι αρχικοί του δημιουργοί να τον εμπνεύστηκαν ακριβώς από τους γελωτοποιούς των παλατιών και των πλατειών. Ομως, ο αρλεκίνος, αυτός ο αστείος, αλλά μοχθηρός σύντροφος της Κολομπίνας, ο υπηρέτης του Πανταλόνε, που ήταν πλαισιωμένος από τον Ντοτόρε και τον Καπιτάνο, αυτός που έκανε τους μεσαιωνικούς και αναγεννησιακούς Ευρωπαίους να σκάνε στα γέλια στις υπαίθριες θεατρικές παραστάσεις, αυτός λοιπόν φέρει ένα μεγάλο και σκοτεινό ετυμολογικό και νοηματικό φορτίο.
Το ιταλικό όνομα «arlecchino» προέρχεται από τον παλιό γαλλικό όρο «Ερλεκάν» ή «Ελεκάν». Αυτός ήταν ένας αιμοβόρος δαίμονας, μια διαβολική φιγούρα, που κάλπαζε τις νύχτες σκορπώντας τον τρόμο και τον πανικό στους ανθρώπους! Μια άλλη ετυμολόγηση θέλει τον αρλεκίνο να προέρχεται από τη γερμανική μεσαιωνική λέξη «Erlkönig», που σημαίνει «ο Βασιλιάς των Ξωτικών» – o Γκέτε είχε γράψει γι’ αυτόν, τον «Elf King»… Οι σημερινοί κλόουν κατάγονται ακριβώς από αυτούς τους παλιούς γελωτοποιούς των βασιλικών Αυλών και τους αρλεκίνους.
Να πούμε πως γελωτοποιοί, «πρόγονοι» του τζόκερ, υπήρχαν και στην αρχαία Αίγυπτο, διασκεδάζοντας τους φαραώ και την Aυλή τους. Οι Αζτέκοι είχαν επίσης γελωτοποιούς, καθώς και οι Ρωμαίοι, που ονομάζονταν «balatrones». Ο «μπαλάτρο» έκανε ό,τι και ο γελωτοποιός του Μεσαίωνα: έλεγε πιπεράτα καλαμπούρια, έκανε τούμπες και ταχυδακτυλουργικά, έλεγε ανοησίες για να γελάσει ο Ρωμαίος άρχοντας και οι αυλικοί του.
Καμιά φορά ο γελωτοποιός έλεγε και καμιά χοντράδα, κριτικάροντας τα πεπραγμένα του αφέντη ή εκφράζοντας ένα λαϊκό παράπονο ή δυσφορία, που αλλιώς δεν θα μπορούσε να φτάσει στα αυτιά του ευγενούς, καλυπτόμενος πίσω από τη φενάκη του αστείου: λέμε και καμιά... βλακεία να περάσει η ώρα. Συνήθως ο άρχοντας γελούσε, ήταν ανεκτικός στις παλαβομάρες του «τρελού» του, αλλά καμιά φορά το μήνυμα περνούσε, ο αριστοκράτης δυσφορούσε και το κεφάλι του τζόκερ κατρακυλούσε...
Ιστορική έχει μείνει η εμφάνιση του Γούντι Αλεν ως γελωτοποιού της Αυλής, που στο τέλος, έπειτα από διάφορες περιπέτειες, δυστυχώς αποτυγχάνει να διασκεδάσει τον άρχοντα, οπότε χάνει το κεφάλι του...
Η ίδια η φιγούρα του τζόκερ, του κλόουν, του γελωτοποιού και του αρλεκίνου, σε κάθε περίπτωση εμπεριέχει και το στοιχείο της θλίψης ή της φρίκης δίπλα στην ευθυμία και το γέλιο. Ασφαλώς κλασικό παράδειγμα αυτής της συνύπαρξης του κωμικού και του τραγικού, ίσως και του σκοτεινού, δαιμονικού στοιχείου, είναι βέβαια το βιβλίο του Στίβεν Κινγκ «It», που έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο με τίτλο «Το Αυτό», στο οποίο πρωταγωνιστεί μια δαιμονική οντότητα, που διαπράττει ένα σωρό αγριότατες δολοφονίες σε μια μικρή επαρχιακή πόλη των ΗΠΑ, με τη μορφή ενός κλόουν...
Τελικά, ο «Τζόκερ» του Τοντ Φίλιπς έρχεται να προστεθεί σε μια πραγματικά μεγάλη σειρά χαρακτήρων μυθοπλασίας: φαίνεται πως εδώ και πολλούς αιώνες, τους γελωτοποιούς, τους τζόκερ, τους αρλεκίνους και τους κλόουν, τους θέλουμε να είναι και λίγο –ή περισσότερο– σκοτεινοί και επικίνδυνοι. Φαίνεται πως το γέλιο και ο τρόμος όντως μπορούν να συνυπάρξουν.
