[size=18pt]Το μοντέλο της Ισλανδίας δείχνει τον δρόμο[/size]
Η Ισλανδία ήταν η πρώτη χώρα που καταστράφηκε από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση. Η Lehman Brothers κατέρρευσε στις 15 Σεπτεμβρίου 2008. Στις 9 Οκτωβρίου οι τρεις μεγάλες τράπεζες της Ισλανδίας -Glitnir, Landesbanki και Kaupthing- κατέρρευσαν και αυτές.
Η βρετανική κυβέρνηση προχώρησε σε κατάσχεση της Landesbanki UK με βάση τον αντιτρομοκρατικό νόμο, ενώ ο τότε πρωθυπουργός Gordon Brown απείλησε με κατάσχεση των ισλανδικών περιουσιακών στοιχείων στη Βρετανία. Στις 24 Οκτωβρίου η Ισλανδία έκλεισε συμφωνία με το ΔΝΤ.
Τι συνέβη στη χώρα είναι ολοφάνερο: Οι τράπεζές της έπαθαν αμόκ. Το 2007 τα ενεργητικά των 3 μεγαλύτερων τραπεζών ήταν 9 φορές μεγαλύτερα από το ΑΕΠ της χώρας. Για τον πλανήτη αυτές δεν ήταν πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν. Για την Ισλανδία όμως ήταν πολύ μεγάλες για να σωθούν. Ο συνδυασμός αυτός είχε ευτυχές αποτέλεσμα.
Όπως δήλωσε η νυν πρωθυπουργός Jóhanna Sigurðardóttir, σε πρόσφατο συνέδριο, «εν τέλει… το μεγαλύτερο κομμάτι στην τραπεζική κατάρρευση το επωμίστηκαν οι ξένοι πιστωτές… Δεν υπήρχε άλλη λύση, ούτε άλλη επιλογή, δεδομένου ότι τα ενεργητικά τους ήταν 10πλάσια του ΑΕΠ».
Ο κ. Árni Páll Árnason, υπουργός Οικονομικών, εξήγησε τι ακριβώς συνέβη: «Πρώτον, οι κάτοχοι καταθέσεων έλαβαν προτεραιότητα έναντι των κατόχων ομολόγων των τραπεζών. Δεύτερον, όλα τα εγχώρια ενεργητικά μεταφέρθηκαν, μαζί με τις καταθέσεις, σε νέες τράπεζες με ‘ορθή’ αξία.
Οι νέες τράπεζες, που κεφαλαιοποιήθηκαν από το κράτος, τότε ανέλαβαν τον ρόλο των παλαιών τραπεζών στο σύστημα πληρωμών. Οι διεθνείς επιχειρήσεις των παλαιών τραπεζών, όμως, τέθηκαν προς ρευστοποίηση με τακτικές διαδικασίες χρεοκοπίας. Μέσα από τη διαδικασία, το σύστημα συρρικνώθηκε από τις 10 φορές έναντι του ΑΕΠ στις δύο φορές».
Η αντιπαράθεση με όσα συνέβησαν αλλού, και ειδικά στην Ιρλανδία, είναι εμφανέστατη. Η Ισλανδία άφησε τους πιστωτές των τραπεζών ξεκρέμαστους. Ευτυχώς γι’ αυτήν!
Υπάρχουν δύο ακόμη ιδιαίτερα στοιχεία στην ισλανδική υπόθεση: Πρώτον, σε αντίθεση με την Εσθονία, τη Λετονία, ή τα μέλη της ευρωζώνης, το νόμισμα έχασε σχεδόν τη μισή από την προ της κρίσης αξία του έναντι του ευρώ. Δεύτερον, για να περιορίσει την κατάρρευση η κυβέρνηση επέβαλε συναλλαγματικούς ελέγχους.
Πόσο καλή ήταν η εμφάνιση της Ισλανδίας τα τρία τελευταία χρόνια; Πολύ καλή, είναι η απάντηση.
Όπως ανέφερε ο κ. Paul Krugman, του Πανεπιστημίου του Πρίστον (“A Song of Ice and Ire: Iceland in context”), το ποσοστό της ανεργίας παρέμεινε συγκριτικά με άλλες χώρες που υπέστησαν κρίση χαμηλό, κάτω από το 10%. Η ανεργία μειώθηκε σε ποσοστό διπλάσιο από αυτό της Ιρλανδίας και οι καθαρές εξαγωγές της Ισλανδίας κατέκτησαν το 40% του ΑΕΠ μέσα σε δύο χρόνια, μέγεθος διπλάσιο από το ιρλανδικό.
Ο κ. Krugman σημειώνει επίσης ότι η αποκαλούμενη εσωτερική υποτίμηση, δηλαδή η μεγάλη πτώση στους ονομαστικούς μισθούς, δεν συνέβη, τουλάχιστον όχι βραχυπρόθεσμα. Έγινε μια απαραίτητη εφάπαξ προσαρμογή στους ισλανδικούς μισθούς, ως αποτέλεσμα της υποτίμησης.
Η Ισλανδία κέρδισε πάρα πολλά με την άρνησή της να διασώσει τους πιστωτές των τραπεζών της. Το 2007, σύμφωνα με το ΔΝΤ, το καθαρό δημόσιο χρέος τόσο της Ισλανδίας όσο και της Ιρλανδίας ήταν 11% του ΑΕΠ (γεγονός που διαψεύδει όσους ισχυρίζονται ότι τις κρίσεις τις προκάλεσε η δημοσιονομική ανευθυνότητα και όχι η χρηματοπιστωτική ανευθυνότητα πολιτικών και εποπτών).
Το 2011 το καθαρό χρέος της Ισλανδίας έφτασε στο 67% του ΑΕΠ. Αυτό είναι άσχημο, όμως το χρέος της Ιρλανδίας προβλέπεται να φθάσει στο 107% του ΑΕΠ το 2013.
Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η Ισλανδία θα αναπτυχθεί 2,5% φέτος και το ίδιο το 2012. Εξίσου σημαντική ήταν η επιτυχία της διασποράς του κοινωνικού κόστους της τεράστιας κρίσης όσον αφορά όχι μόνο την απασχόληση και την ανεργία αλλά και τη διανομή του εισοδήματος, όπως σημείωσε ο κ. Stefán Ólafsson του Πανεπιστημίου της Ισλανδίας σε συνέδριο.
Οπωσδήποτε η Ισλανδία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις: να διασφαλίσει την ανάπτυξη και να πείσει τους Ισλανδούς ότι θα έχουν μέλλον αν παραμείνουν στη χώρα. Η Ισλανδία παραμένει πλούσια. Έχει υποστεί πλήγματα, αλλά με τους πόρους που διαθέτει δεν ανησυχώ. Η δωρεάν ενέργεια είναι μεγάλο προσόν. Η Ισλανδία είναι και θα παραμείνει μια μικρή, πλούσια χώρα.
Θα πρέπει επίσης να ολοκληρώσει την αναδιοργάνωση των εγχώριων ιδιωτικών χρεών και των τραπεζών, καθώς επίσης να αντιμετωπίσει το ζήτημα των νομισματικών και συναλλαγματικών ελέγχων.
Ασχέτως όμως από τις αμφιβολίες για το μέλλον της, όσα συνέβησαν μπορούν να μας διδάξουν τουλάχιστον τέσσερα μαθήματα:
1. Είναι πολύ σημαντικό οι χώρες με μεγάλες διεθνείς τράπεζες, συγκριτικά με το ΑΕΠ, να μπορούν να διαχωρίσουν τις εγχώριες δραστηριότητές τους από τις διεθνείς και, αν είναι εφικτό, να αφήσουν τις δεύτερες να καταρρεύσουν.
Ακόμη πιο σημαντικό, όμως, είναι να διασφαλιστεί ότι το κρατικό αξιόχρεο δεν θα θυσιαστεί ποτέ για χάρη των πιστωτών των τραπεζών. Η Ισλανδία αξίζει συγχαρητήρια που γλίτωσε την ιρλανδική ανοησία. Η βρετανική κυβέρνηση πρέπει να καταδικαστεί που θέλησε να βάλει τέτοια θηλιά στον λαιμό της Ισλανδίας.
2. Το να έχει ένα κράτος το δικό του νόμισμα είναι πολύ χρήσιμο όταν τα πράγματα αγριεύουν πάρα πολύ, ακόμη κι αν έχει ένα νόμισμα κι ένα σύστημα με τόσο φτωχή διαχείριση όσο η Ισλανδία. Η νομισματική κατάρρευση είναι η απλή εναλλακτική στην επαναδιαπραγμάτευση εκατομμυρίων συμβολαίων. Το ισοζύγιο συναλλαγών της Ισλανδίας γύρισε από έλλειμμα 28% του ΑΕΠ το 2008 σε μικρό πλεόνασμα φέτος. Η κύρια αιτία ήταν η διολίσθηση 30% στην εγχώρια αγοραστική δύναμη κυρίως λόγω της υποτίμησης.
3. Το ερώτημα πώς μπορεί μια μικρή ανοιχτή οικονομία να διαχειριστεί τις σχέσεις της με τα διεθνή χρηματοπιστωτικά και νομισματικά συστήματα παραμένει αναπάντητο. Το ίδιο το ΔΝΤ θα πρέπει να του δώσει πολύ μεγαλύτερη σημασία.
4. Η πλέον απαράδεκτη επίπτωση της κρίσης σε όλο τον πλανήτη είναι ότι εκείνοι που με την ανευθυνότητά τους προκάλεσαν το χάος έχουν γλιτώσει χωρίς να λογοδοτήσουν καν, ενώ οι αθώοι την πληρώνουν άγρια. Στην περίπτωση της Ισλανδίας, οι ένοχοι τη γλίτωσαν σχεδόν εντελώς, αλλά τουλάχιστον έγινε μια προσπάθεια να προστατευτούν και οι αθώοι. Σίγουρα, υπάρχει έντονο αίσθημα αδικίας.
Η οικονομία της αγοράς δεν θα επιβιώσει αν γίνει η ρακέτα στα χέρια ενός συγκριτικά μικρού αριθμού insiders εναντίον των συμφερόντων του τεράστιου αριθμού των outsiders. Αυτό συνέβη στην Ισλανδία. Όπως δήλωσε ο κ. Simon Johnson του Massachusetts Institute of Technology, η απειλή δεν υπάρχει μόνο εναντίον της Ισλανδίας. Συμβαίνει παντού…
