Στις 17 Φεβρουαρίου του 2000 είδε το φως της δημοσιότητας μια έρευνα του Stanford Institute η οποία προκάλεσε μεγάλο θόρυβο στον τύπο διότι υποστήριζε πως η χρήση του Internet κάνει τους ανθρώπους πιο μοναχικούς. Αντίθετα από τους κραυγάζοντες δημοσιογράφους οι οποίοι άδραξαν την ευκαιρία για να πανικοβάλουν τον κόσμο, μήπως και καταφέρουν να πουλήσουν μερικά φύλλα παραπάνω χάρη στη φασαρία που προκάλεσαν, διάβασα προσεκτικά όλη την έρευνα και σας παραθέτω εδώ τα σημαντικότερα σημεία της μαζί με κάποιες επιπρόσθετες πληροφορίες και αξιολογήσεις.
Η έρευνα αυτή διεξήχθη στις ΗΠΑ σε δείγμα 2689 νοικοκυριών. Περιγράφει λοιπόν τη συμπεριφορά των Αμερικανών χρηστών η οποία μπορεί να αποδειχθεί πολύ διαφορετική από εκείνων των Ευρωπαίων ή των Ελλήνων. Ωστόσο, η μέχρι σήμερα εμπειρία έχει δείξει πως, με μικρές αποκλίσεις, οι τάσεις που διαμορφώνονται στις ΗΠΑ υιοθετούνται με μεγάλη ταχύτητα και από τον υπόλοιπο κόσμο. Γι' αυτό και αξίζει τον κόπο να δούμε αναλυτικά τα σημαντικότερα από τα ευρήματά της:
Το e-mail είναι η δημοφιλέστερη εφαρμογή του Internet (το 90% των χρηστών κάνει χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου).
Το Internet αντιμετωπίζεται ως μια παγκόσμια βιβλιοθήκη μεγάλο μέρους του περιεχομένου της οποίας έχει δημιουργηθεί για εμπορικούς σκοπούς. Οι χρήστες το χρησιμοποιούν για την αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με οποιοδήποτε θέμα (από τα πιο απίθανα ως τα πιο πιθανά). Δείχνουν όμως μεγαλύτερη προτίμηση στις πληροφορίες για προϊόντα, ταξίδια, χόμπι και για γενικές πληροφορίες.
Το 1/3 των χρηστών συμμετέχει σε online παιγνίδια (σκάκι, role playing games κ.λπ.) και άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες.
Τα chat rooms προτιμούνται από τις νεαρές ηλικίες και όσους αρέσκονται στην ανωνυμία. (Σχεδόν κανένας άνω των 30 ετών δεν συμμετέχει σε chat rooms, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων σε αυτά προτιμούν να παραμένουν ανώνυμοι και δεν ενδιαφέρονται να μάθουν την πραγματική ταυτότητα των άλλων χρηστών.)
Μόνο το 1/3 των χρηστών έχει αγοράσει κάτι online, ενώ λιγότεροι από το 15% των χρηστών ασχολούνται με άλλες συναλλακτικές δραστηριότητες (αγοραπωλησίες μετοχών, πλειστηριασμοί κ.λπ.).
Όσο παλαιότερος χρήστης του Internet είναι ένας άνθρωπος, τόσο περισσότερο χρόνο δαπανά μέσα σε αυτό. (8 ώρες την εβδομάδα οι χρήστες με εμπειρία μεγαλύτερη των 5 ετών στο δίκτυο και 4 ώρες την εβδομάδα οι χρήστες που πρωτοσυνδέθηκαν πριν από λιγότερο από δύο χρόνια.)
Σύμφωνα με την έρευνα, η ηλικία και η μόρφωση είναι οι μόνοι παράγοντες που καθορίζουν αν κάποιος θα συνδεθεί με το Internet ή όχι. Όσο υψηλότερο είναι το μορφωτικό επίπεδο ενός ανθρώπου και όσο μικρότερη είναι η ηλικία του, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να γίνει χρήστης του δικτύου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ούτε το εισόδημα ούτε η εθνικότητα αποτελούν παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την απόφαση κάποιου να γίνει χρήστης του Internet.
Επίσης, μετά την είσοδό τους στο δίκτυο οι χρήστες παρουσιάζουν εξαιρετικά ομοιογενή συμπεριφορά με μόνες εξαιρέσεις τους χρήστες άνω των 65 ετών, καθώς και τους πολύ νέους οι οποίοι, όπως προαναφέρθηκε, δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στα chat rooms. Οι δραστηριότητες των χρηστών αναλυτικά έχουν ως ακολούθως:
E-mail 90%
Γενικές πληροφορίες 77%
Σερφάρισμα 69%
Διάβασμα 67%
Χόμπι 63%
Πληροφορίες για προϊόντα 62%
Ταξιδιωτικές πληροφορίες 54%
Εργασία, Επιχειρηματικές δραστηριότητες 46%
Ψυχαγωγία - Παιγνίδια 36%
Αγορές 36%
Παρακολούθηση μετοχών 27%
Αναζήτηση εργασίας 26%
Chat rooms 24%
Σχολικές εργασίες 21%
Πλειστηριασμοί 13%
Online Banking 12%
Αγοραπωλησίες μετοχών 7%
Ας περάσουμε τώρα στα πιο αμφιλεγόμενα μέρη της έρευνας. Οι ίδιοι οι συντάκτες της, παρατηρούν στο εισαγωγικό τους κείμενο πως, απ' ό,τι φαίνεται, το Internet και οι άλλες παρόμοιες τεχνολογίες ούτε θα μετατρέψουν τους ανθρώπους σε πιο κοινωνικοποιημένα όντα όπως ελπίζουν αρκετοί, αλλά ούτε και θα τους κάνουν ακοινώνητους. Κατά την προσωπική τους εκτίμηση η αλήθεια είναι κάπου στη μέση.
Ωστόσο, η εντύπωση που αποκομίζουν οι περισσότεροι αναγνώστες της έρευνας είναι πως το Internet κάνει τους ανθρώπους λιγότερο κοινωνικούς και περισσότερο εργασιομανείς διότι:
1. Μόνο το 4% των εργαζομένων δηλώνει πως μειώθηκαν οι ώρες εργασίας του από τη στιγμή που συνδέθηκε στο Internet. Το 16% δηλώνει πως εργάζεται τις ίδιες ώρες στο γραφείο και περισσότερες στο σπίτι, ενώ το 9% δηλώνει πως μετά τη σύνδεσή του με το Internet εργάζεται περισσότερες ώρες τόσο στο σπίτι όσο και στο γραφείο.
Αυτή η τάση για περισσότερη εργασία τόσο στο σπίτι όσο και στο γραφείο (η οποία υποδηλώνει μεταξύ άλλων πως η τηλεεργασία δεν έχει υιοθετηθεί ακόμη) είναι πολύ περισσότερο έντονη στους παλαιότερους παρά στους νεότερους χρήστες του δικτύου. Γι' αυτό και οι μελετητές φοβούνται πως βρισκόμαστε μπροστά σε μια στροφή του μέσου ανθρώπου προς περισσότερη εργασία. Εκτιμάται μάλιστα πως η στροφή αυτή θα γίνεται όλο και πιο έντονη όσο περνάει ο καιρός και αυξάνει ο αριθμός των παλαιών χρηστών (δηλαδή των χρηστών με εμπειρία μεγαλύτερη των 3 ετών στο δίκτυο).
2. Οι εντατικοί χρήστες του δικτύου δηλώνουν πως ξοδεύουν πλέον λιγότερη ώρα στην κίνηση (κυκλοφορούν λιγότερο στους δρόμους), βλέπουν λιγότερη τηλεόραση και περνούν λιγότερο χρόνο μέσα σε πολυκαταστήματα και εμπορικά κέντρα.
Δηλώνουν επίσης πως δαπανούν λιγότερο χρόνο στο τηλέφωνο (το 27% των εντατικών χρηστών) και συζητούν λιγότερο με τους φίλους και τα μέλη της οικογένειάς τους (το 15% των εντατικών χρηστών). Επίσης, επειδή οι χρήστες του Internet εξακολουθούν να εργάζονται τις ίδιες ή και περισσότερες ώρες στο γραφείο, η εξοικονόμηση χρόνου λόγω μικρότερης κίνησης στους δρόμους προέρχεται σχεδόν αποκλειστικά από τη μείωση εξωεπαγγελματικών (δηλαδή κοινωνικών) δραστηριοτήτων (το 13% των εντατικών χρηστών).
Έτσι όπως παρουσιάζονται, τα στοιχεία αυτά δείχνουν αρκετά ανησυχητικά. Ουσιαστικά μας λένε πως όσο πιο πολύ χρησιμοποιούν το δίκτυο οι χρήστες του τόσο περισσότερο θα εργάζονται και τόσο περισσότερο χρόνο θα του αφιερώνουν, μειώνοντας τις κοινωνικές τους δραστηριότητες (ακόμη και την επαφή με τα μέλη της οικογένειάς τους). Υποστηρίζεται επίσης πως ακόμη και αν το τηλέφωνο υποκαθίσταται από το e-mail (η μελέτη το αποδέχεται, αλλά δεν περιέχει στοιχεία μέτρησης της τάσης αυτής) το πρόβλημα της "αποκοινωνικοποίησης" δεν λύνεται, καθώς η ηλεκτρονική επαφή είναι πολύ πιο απρόσωπη από την τηλεφωνική.
Προσωπικά εκτιμώ πως τα συμπεράσματα αυτά είναι υπερβολικά και αδικαιολόγητα. Για το "πρόβλημα" της κοινωνικότητας θα πρέπει να παρατηρηθεί πως μόνο το 15% των εντατικών χρηστών δήλωσε ότι συζητά πλέον λιγότερο με τους φίλους και τα μέλη της οικογένειάς του. Ακόμη και γι' αυτούς όμως, η μελέτη δεν μας πληροφορεί σε ποιο βαθμό έχουν μειώσει τις επαφές τους. Δεν γνωρίζουμε δηλαδή αν οι εντατικοί χρήστες επικοινωνούν 50% ή 0,001% λιγότερο με τους συγγενείς και τους φίλους τους. (Εγώ πάντως θα έβρισκα πολύ χρήσιμο το δίκτυο για να ξεφορτωθώ μερικούς ανυπόφορους συγγενείς.)
Επίσης, πρέπει να λάβουμε υπ' όψιν μας πως αν το 15% των εντατικών χρηστών έχει πλέον λιγότερες επαφές, αυτό σημαίνει πως το 85% εξακολουθεί να διατηρεί το ίδιο έντονες διαπροσωπικές σχέσεις όσο και πριν αρχίσει να χρησιμοποιεί το Internet!
Γι' αυτό και πολύ σωστά ο Jakob Nielsen (ένας από τους πιο σεβαστούς ειδικούς στο χώρο της χρήσης του Web) αναρωτιέται σε ποια συμπεράσματα θα μας οδηγούσε μια αντίστοιχη μελέτη πριν από 100 χρόνια με θέμα το τηλέφωνο. Και εκεί θα παρατηρούσαμε πως όσο πιο παλαιός χρήστης του τηλεφώνου είναι κάποιος, τόσο περισσότερο το χρησιμοποιεί, μειώνοντας αντίστοιχα τις επαφές του με τους φίλους και τα μέλη της οικογένειάς του. Θα προβλέπαμε λοιπόν πως μέσα σε μερικές δεκαετίες όλοι οι χρήστες του τηλεφώνου θα εξελίσσονταν σε αντικοινωνικές και προβληματικές προσωπικότητες οι οποίες δεν θα μπορούσαν, και δεν θα ήθελαν, να έχουν καμία επαφή με τον εξωτερικό κόσμο.
Όπως το τηλέφωνο όμως, έτσι και το Internet δεν μειώνει τις κοινωνικές επαφές, αλλά απλώς αλλάζει τη μορφή τους. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, η κατεξοχήν επικοινωνιακή υπηρεσία του Internet, αποτελεί τη δημοφιλέστερη απ' όλες τις εφαρμογές του δικτύου.
Παρόμοιες διαφωνίες έχω και για την πρόβλεψη πως λόγω της εντατικής χρήσης του Internet θα εργαζόμαστε πλέον περισσότερο. Οι δύο αυτές δραστηριότητες μου μοιάζουν ασύνδετες και κατά την άποψή μου ο μόνος λόγος που μπορεί να εργαστεί κάποιος περισσότερο λόγω του Internet δεν είναι επειδή τον ωθεί το δίκτυο, αλλά επειδή του δίνει την δυνατότητα να το κάνει. Του επιτρέπει δηλαδή να ικανοποιήσει μια ανάγκη η οποία προϋπήρχε και δεν δημιουργήθηκε λόγω του Internet.
Η συσχέτιση η οποία υπάρχει μεταξύ παλαιού και εντατικού χρήστη και αύξησης του χρόνου εργασίας οφείλεται σε δημογραφικά αίτια. Πριν από πέντε χρόνια οι χρήστες του Internet ήταν στην πλειοψηφία τους άνθρωποι νέοι και μορφωμένοι (συνήθως πρόσφατοι απόφοιτοι πανεπιστημίων ή φοιτητές). Τέτοιοι άνθρωποι βρίσκονται σήμερα στην ηλικία που κανείς κάνει καριέρα ή αποκτά οικογένεια η οποία, όπως είναι φυσικό, του δημιουργεί αυξημένες υποχρεώσεις. Οι παλαιοί χρήστες του Internet λοιπόν εργάζονται περισσότερο διότι αυτή είναι η φυσιολογική κατάσταση ενός ανθρώπου σε αυτή την περίοδο της ζωής του και όχι διότι τους άγγιξε το μαγικό ραβδί της κακιάς μάγισσας του δικτύου και τους μεταμόρφωσε σε αποδοτικότερους σκλάβους για τον εργοδότη τους.
Θα τελειώσω τις παρατηρήσεις μου για τη μελέτη αυτή και τη φασαρία που δημιούργησε (φαντάζομαι χιλιάδες ελληνίδες μητέρες να νουθετούν τα παιδιά τους για τους κινδύνους του δικτυακού μπαμπούλα) με μια ακόμη αναφορά στο, σημαντικότερο για μένα, εύρημά της:
"Η ηλικία και η μόρφωση είναι οι μόνοι παράγοντες που καθορίζουν αν κάποιος θα συνδεθεί με το Internet ή όχι."
Σήμερα, δαπανούμε μεγάλα ποσά, και συζητούμε για τη διάθεση ακόμη μεγαλύτερων, ελπίζοντας πως με τον τρόπο αυτό θα κάνουμε το Internet πιο προσιτό στο ευρύ κοινό. Απ' ό,τι φαίνεται όμως, τα ποσά αυτά δαπανούνται σε λάθος χώρο. Η έρευνα μας δηλώνει απερίφραστα πως αν θέλουμε να αυξηθεί η χρήση του Internet πρέπει να επενδύσουμε στους νέους, ενθαρρύνοντάς τους να ασχοληθούν με το δίκτυο πριν να είναι αργά.
Πρέπει επίσης να αποκτήσουμε περισσότερο μορφωμένους πολίτες. Δυστυχώς όμως, αυτό λέγεται πιο εύκολα απ' ό,τι γίνεται. Η μόρφωση είναι προϊόν του πολιτισμού, του κοινωνικού περιβάλλοντος και της προσωπικής επιλογής κάθε ανθρώπου. Όπως λοιπόν αναφέραμε και σε παλαιότερο τεύχος, δεν μπορείς να υποχρεώσεις κάποιον ο οποίος δεν ενδιαφέρεται να εκπαιδευτεί σε αυτό που εσύ εκτιμάς πως του είναι απαραίτητο.
Το μέλλον λοιπόν ανήκει σε όσους το αντιμετωπίζουν με αισιοδοξία και ενδιαφέρον για μάθηση. Οι άλλοι δυστυχώς θα μείνουν πίσω, συχνά χωρίς να θέλουν ή να μπορούν να καταλάβουν για ποιο λόγο είναι καταδικασμένοι στην ανεργία και τις εργασίες χαμηλής εξειδίκευσης.
Αυτά πάντως τα ζοφερά πράγματα δεν φαίνεται πως απασχολούν τους χρήστες του Internet οι οποίοι στην πλειοψηφία τους είναι αισιόδοξοι και ικανοποιημένοι από τον εαυτό τους. Γι' αυτό άλλωστε και σύμφωνα με μια άλλη έρευνα (του ιδρύματος Gallup) το 72% από αυτούς δηλώνει πως το Internet έκανε τη ζωή τους καλύτερη.
