Κόσμος του Επενδυτή ΣΑΒΒΑΤΟ 25 - ΚΥΡΙΑΚΗ 26 ΙΟΥΝΙΟΥ 2011
ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗ
Οι δεξιές Θέσεις πλησιάζουν την έννοια της φύσης (αφήνοντας ελεύθερες τις παρορμήσεις του πολίτη: ατομικισμός, ανταγωνισμός, αδιαφορία για τον άλλον κ,τ.λ), ενώ οι αριστερές Θέσεις προϋποθέτουν τη θυσία και την αυταπάρνηση. Παρά το γεγονός ότι η μαρξιστική και μη Αριστερά επαγγελλόταν έναν κόσμο ελευθερίας, αφθονίας, ισότητας, αδελφότητας, δικαιοσύνης κ.τ.λ., εντέλει -στον ιστορικό στίβο- αποδείχθηκε ότι τα κομμουνιστικά καθεστώτα διέλυσαν τον μύθο τους, ενώ τα φιλελεύθερα καθεστώτα βρήκαν τρόπους να παρακάμψουν θριαμβευτικά τα ιστορικά εμπόδια.
ο ΡΟΥΣΣΩ
«Όποια εκδοχή κι αν εξετάσουμε, αυτές οι διατυπώσεις της Δεξιάς συνιστούν ριζική άρνηση των θέσεων του Ρουσσώ ή της σχολής του Ρουσσώ. Περιγράφουν ουσιαστικά μια κοινωνία επιθετική, εγωιστική και επικίνδυνη. Η θέση της σχολής του Ρουσσώ, αντίθετα, είναι ότι ο άνθρωπος γεννιέται καλός, ήπιος και φιλειρηνικός- και αρχίζει να γίνεται κακός μόλις εμφανίζεται η ιδιοκτησία. Η κτήση αποτελεί έτσι το πρώτο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.
Αυτή η ιδέα περιέπλεξε πολύ τα πράγματα, καθώς οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ο "φυσικός" άνθρωπος του Ρουσσώ είναι μισός χριστιανός και μισός αριστερός: ήπιος, χωρίς προσωπικά συμφέροντα, με έμφυτη κλίση προς την ισότητα και έτοιμος νια αυταπάρνηση και εξομοίωση με τους άλλους. Όποιος όμως υιοθετεί με πίστη αυτές τις θέσεις διατρέχει τον κίνδυνο να διαψευστεί πικρά. Πλήθος ιστορικών εμπειριών έχει αναλάβει να δείξει ότι τούτο το σχήμα εξιδανικεύει χονδροειδώς μιαν αδύνατη και ανέφικτη κατάσταση πραγμάτων, που κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι έχει ποτέ παρατηρήσει, ούτε καν ανάμεσα στα βρέφη. Η θρυλική ηπιότητα των κατοίκων του Μπαλί, όπως την περιέγραψε η Μάργκαρετ Μιντ τη δεκαετία του '30, δεν φαίνεται να αντανακλά μια κατάσταση που απαντά συχνά στη φαινομενολογία του ανθρώπου. Αυταπάρνηση, τάση προς την ισότητα, εξομοίωση δεν δείχνουν να αποτελούν έμφυτα γνωρίσματα: το πολύ πολύ να συνιστούν περιστασιακούς στόχους που επιτυγχάνονται σε αυστηρά ελεγχόμενες καταστάσεις.
Καθώς δεν υπάρχουν ούτε ιστορικές εμπειρίες ούτε εξελικτικές έρευνες (σχετικές δηλαδή με τη μελέτη της βρεφικής ανάπτυξης) που να μας επιτρέπουν να δεχθούμε την ύπαρξη κοινωνιών ή συναθροίσεων οι οποίες είναι από τη φύση τους ήπιες και ικανές για αυθόρμητη αυταπάρνηση, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι η πολιτική αφετηρία του ανθρώπου βρίσκεται - κατά κάποιο τρόπο - στα δεξιά, πολύ κοντά σε ό,τι περιγράφουν τα προαναφερθέντα αξιώματα. Λόγω του "αρχέτυπου" χαρακτήρα τους, αυτά τα αξιώματα ενδέχεται να θυμίζουν τις πεποιθήσεις ενός μικρού παιδιού στις πρώτες του σχέσεις με τους άλλους: εγωκεντρικές, σχετικά επιθετικές, επιδεικτικές. Αν τούτα τα αξιώματα είναι φυσικά, τότε η ιδέα της Δεξιάς είναι επίσης φυσική, δεδομένου ότι εκφράζει έμφυτες θέσεις, προγενέστερες κάθε παρέμβασης και αδιάφορες για την (έστω και καιροσκοπική) αναγκαιότητα να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες και τα δικαιώματα των άλλων» (σ. 154-55).
Μπορει σήμερα να βρίσκουμε μια νεοδεξιά δεξαμενή με ανεπαίσθητο άρωμα Αριστεράς, ενώ το αντίθετο σπανίζει και μάλλον δεν υπάρχει. Η μυρωδιά της Δεξιάς, και πιο συγκεκριμένα της νέας Δεξιάς, απλώνεται κυριαρχικά σε όλη τη Δύση και επεκτείνεται στον υπόλοιπο κόσμο. Με αυτή τη διαπίστωση, ο Σιμόνε δεν εντοπίζει το πρόβλημα στις αμιγώς πολιτικές θέσεις, αλλά το διευρύνει στο «πνεύμα της εποχής», όπου η Δεξιά μεταμορφώνεται σε ατομικισμό, ιδιοκτησία, κατανάλωση, ελεύθερο χρόνο, μιντιακό σύμπαν, αμόκ για διασκέδαση, διόγκωση της επιθυμίας, παγκοσμιοποίηση, ταξίδια, κόσμο του θεάματος, λατρεία του χρήματος, κυριαρχία της όρασης κ.τ.λ. Στην ουσία, δεν πρόκειται για τη γνωστή μας πολιτική παράταξη, αλλά για έναν μαζικό πολιτισμό, ο οποίος σαρώνει κυριολεκτικά τις πρότερες μορφές ζωής, επιβάλλοντας έναν τρόπο ζωής που κατά τον Σιμόνε είναι «δεξιός» χωρίς καν να δηλώνεται.
«Η Δεξιά που έχουμε μπροστά μας δεν είναι πια πολιτική παράταξη, αλλά έχει καταστεί μια από τις οικουμενικές πτυχές της νεωτερικότητας, πανταχού παρούσα, φιλική, άπιαστη». Άρα, η Αριστερά πιθανότατα έχει πάψει να διαμορφώνει τον κόσμο -παρά το γεγονός ότι κατά το άμεσο παρελθόν είχε λάβει διαστάσεις πολιτικής θρησκείας -, με αποτέλεσμα το μέγα μέρος της ανθρωπότητας να στρέφεται εξ ενστίκτου προς τη Δεξιά. Με τα λόγια του Σιμόνε: Μήπως ο κόσμος είναι εγγενώς δεξιός;
Ως εκ τούτου, και για του λόγου το αληθές, επιχειρεί μιαν αντιπαράθεση των γενικών γνωρισμάτων Αριστεράς και Δεξιάς.
1. Αξίωμα της ανωτερότητας (εγώ είμαι ο πρώτος, εσύ δεν είσαι τίποτα) - σε αυτό η Αριστερά αντιτάσσει την ισότητα (που δεν είναι φυσική, αλλά αποτέλεσμα αγώνων).
2. Αξίωμα της ιδιοκτησίας (το δικό μου δεν το αγγίζει κανείς) - σε αυτό η Αριστερά απαντά με την ανακατανομή της ιδιοκτησίας.
3. Αξίωμα της ελευθερίας (κάνω αυτό που θέλω και όπως θέλω) - η Αριστερά αντιπροβάλλει τη θέση οτι το δημόσιο συμφέρον υπερτερεί του ατομικού).
4. Αξίωμα της μη παρέμβασης στη ζωή του άλλου - όπου η Αριστερά αποδέχεται την παρέμβαση εν ονόματι του δημόσιου συμφέροντος).
5. Κυριαρχία του ιδιωτικού επί του δημοσίου - (ενώ η Αριστερά υποστηρίζει ότι το δημόσιο συμφέρον υπερέχει για το καλό όλων).
Αν προσέξουμε τη γενική ροπή των αξιωμάτων, δεν θα δυσκολευτούμε να συμπεράνουμε ότι οι δεξιές θέσεις πλησιάζουν την έννοια της φύσης (αφήνοντας ελεύθερες τις παρορμήσεις του πολίτη: ατομικισμός, ανταγωνισμός, αδιαφορία για τον άλλον κ.τ.λ.), ενώ οι αριστερές θέσεις προϋποθέτουν τη θυσία και την αυταπάρνηση. Παρά το γεγονός ότι η μαρξιστική και μη Αριστερά επαγγελλόταν έναν κόσμο ελευθερίας, αφθονίας, ισότητας, αδελφότητας, δικαιοσύνης κ.τ.λ., εντέλει -στον ιστορικό στίβο- αποδείχθηκε ότι τα κομμουνιστικά καθεστώτα διέλυσαν τον μύθο τους, ενώ τα φιλελεύθερα καθεστώτα βρήκαν τρόπους να παρακάμψουν θριαμβευτικά τα ιστορικά εμπόδια. Ο αριστερός, με άλλα λόγια, θα πρέπει να στρέφεται κατά των βαθύτερων ενορμήσεών του, αν θέλει να παραμένει σύμφωνος με τις αρχές του, θα λέγαμε μάλιστα ότι θυμίζει κατά τι τον χριστιανό, ο οποίος αναμένει τα πάντα από το ιστορικό μέλλον, που πάντα αναγγέλλεται, αλλά ουδέποτε καταφθάνει. Επ' αυτού, το πείραμα της Σοβιετικής Ρωσίας μπορούμε να πούμε ότι ήταν καθοριστικό για τους πολιτικούς προσαατολισμούς τόσο των Ευρωπαίων όσο και των λαών στις άλλες ηπείρους. Χαρακτηριστικότατο είναι το καθεστώς της Κίνας, που αποδέχθηκε την ελεύθερη αγορά χωρίς να αποτάξει την πολιτική διακυβέρνηση του ενός κόμματος και τους ενός ανδρός.
Στην ιστορική διελκυστίνδα μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς, το πλέον ριζικό δεν είναι οι πολιτικές θέσεις και επαγγελίες, όπου προφανώς υπερέχει η Αριστερά, αλλά τα υλικοτεχνικά συμπαρομαρτούντα που συνδέονται άμεσα με τη ζωή και τις ανάγκες. Όταν ο Σιμόνε μιλάει για Δεξιά, εννοεί βέβαια τα «αξιώματα» που αναφέραμε, αλλά κυρίως προβάλλει τον κόσμο της υπερκατανάλωσης, της απόλαυσης, της μιντιακότητας και της νεωτερικότητας ως κατάκτηση της. Έτσι εξηγεί και το γνωστό γεγονός της συχνής «αποστασίας» των αριστερών προς τα δεξιά, ενώ το αντίθετο ολοένα και σπανίζει. Ενώ η Αριστερά οφείλει να θυμίζει διαρκώς το δέον, το καθήκον, την ιστορική επιταγή κ.τ.λ. (κρατώντας κάτι από θρησκευτικό τάγμα), η Δεξιά έχει φυσική σχέση με την κοινωνία, της αρκεί το είναι, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Άρα, αρχομένου του 21ου αιώνα, η Αριστερά είναι αναγκασμένη να ανανεώσει τα επιχειρήματα της, να προσαρμόσει τη συνθηματολογία της στα νέα δεδομένα, με άλλα λόγια να κερδίσει τις μάζες που ήδη έχουν ταχθεί με τη νεωτερικότητα των αναγκών και των επιθυμιών.
Δύσκολο καθήκον, τρομερά δύσκολο• «ο χρόνος που απομένει είναι ελάχιστος».