http://[URL unfurl="true"]www.biblionet.gr/images/covers/b60884.jpg[/img[/URL]]
Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, [i]Περὶ θελήσεως. Πρὸς Μαρίνον Ἐπιστολή, Ζήτησις μετὰ Πύρρου[/i], (εἰσαγωγή – μτφρ. – σχόλια Ντ. Σαμοθράκη), ἐκδ. Ἁρμός (Σειρά Μοῦσες), Ἀθήνα 1995, σελ. 208.
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται δύο έργα του [b]Μαξίμου Ομολογητή[/b] (580-662 μΧ) στο πρωτότυπο με παράλληλη απόδοση στη νεοελληνική.
Ο μοναχός Μάξιμος έγραψε περί το 645 μΧ την επιστολή «[i]πρὸς Μαρίνον τὸν ὁσιώτατον πρεσβύτερον[/i]», πιθανώς γνώριμό του από παλαιότερη επίσκεψή του στην νήσο Κύπρο. Ο Μάξιμος ορίζει το περιεχόμενο κρίσιμων εννοιών για την κατανόηση του φλέγοντος πολιτικού και θεολογικού ζητήματος της εποχής, δηλαδή της μιάς ή δύο θελήσεων του Χριστού και συνεπώς μιάς ή δύο ενεργειών. Πρόκειται για την αίρεση του [b]Μονοθελητισμού[/b] η οποία κλόνισε το Βυζάντιο. Έχοντας ως σταθερή βάση το έργο του Αριστοτέλη, αλλά και των Πατέρων της εκκλησίας, προχωρεί σε καθαρώς δικούς του ορισμούς και εκθέτει ευκρινώς την δική του αντίληψη για την ύπαρξη αυτόνομης θέλησης στον άνθρωπο.
Τον Ιούλιο του ιδίου έτους έγινε στην Καρχηδόνα η συζήτηση του Μαξίμου με τον [b]Πύρρο[/b], τέως και εξόριστο πατριάρχη ΚΠόλεως, ενώπιον των πολιτικών αρχόντων και επισκοπών της περιοχής, αλλά και των πολιτών, με πρωτοβουλία του Πύρρου. Επρόκειτο για ανοικτή αντιπαράθεση. Σκοπός της [i]ζητήσεως[/i] ήταν να ξεκαθαρίσει το θέμα των θελήσεων και των ενεργειών του Χριστού. Και οι δύο συζητητές ήταν άνδρες με δεινή μόρφωση. Ο διάλογός τους έχει τεράστιο ενδιαφέρον όσον αφορά τις πνευματικές τάσεις της εποχής τους.
Ο Μάξιμος καταγόταν από πλούσια οικογένεια Ελλήνων της ΚΠόλεως, όπου γεννήθηκε το 580 και έλαβε σπουδαία εγκύκλια και φιλοσοφική παιδεία (με βάση το σήμερα, εφάμιλλος του Jürgen Habermas). Η εμπειρία του στην εμπιστευτική θέση του πρωτοασηκρήτη (αρχιγραμματέας του Παλατίου) υπήρξε πολύτιμη. Παραιτήθηκε ύστερα και κλείστηκε σε μοναστήρι στην Κύζικο, όπου αφιερώθηκε στη μελέτη και στη συγγραφή πνευματικών έργων. Η περσική εισβολή στη Μ. Ασία τον ανάγκασε να καταφύγει στη Β. Αφρική, όπου και εγκαταστάθηκε μετά το 628 σε μοναστήρι του Ευκρατά. Εκεί γνώρισε τον μετέπειτα πατριάρχη Ιεροσολύμων Σωφρόνιο, με τον οποίο έδωσε την μάχη κατά των αιρέσεων του Μονοθελητισμού και του Μονοενεργητισμού. Η δημοσίευση της [b]Ἐκθέσεως[/b] το 638 υπό του βασιλέως Ηρακλείου και πατριάρχη Σεργίου αποτελεί την αφετηρία των αγώνων του Μαξίμου εναντίον του Μονοθελητισμού. Επρόκειτο για κείμενο που κάνει λόγο για ένα θέλημα του Χριστού ώστε αμβλυνθούν οι διαφορές με μονοφυσίτες (είχε προηγηθεί το 634 η [b]Ψῆφος[/b] που ήταν έργο του Σεργίου με σαφή αιρετική απόκλιση: ένα πρόσωπο ο Χριστός, αλλά δεν είναι δυνατόν να έχει δύο θελήματα). Οι Μάξιμος και Σωφρόνιος ούτε συμβιβάστηκαν ούτε εξαπατήθηκαν. Με επιστολές και αντιρρητικά κείμενα ξεκίνησαν αγώνα για την διατύπωση της αληθείας.
Ο Μάξιμος κατέγραψε τα βασικά επιχειρήματα κατά του Μονοθελητισμου στον Διάλογο με τον Πύρρο. Ο τελευταίος ήταν κάτοχος ευρείας φιλοσοφικής και θεολογικής παιδείας, για την οποία είχε ήδη εκφράσει στο παρελθόν τον θαυμασμό του και ο ίδιος ο Μάξιμος με υπερβολική μάλιστα φιλοφροσύνη (PG 91, 589-596).
Ώστε ο Μάξιμος και στα δυο έργα αναπτύσσει με εντυπωσιακή ευκρίνεια τα επιχειρήματα κατά των αιρέσεων. Αναλύει τις έννοιες [i]γνώμη, θέλημα, φύση, υπόσταση[/i]. Παρατίθενται 28 σημασίες τη έννοιας γνώμη. Μαθαίνουμε τι ήταν το [b]γνωμικό θέλημα[/b] (δηλ. τη θέση των μονοθελητών), το οποίο δεν έχει καμία σχέση με το φυσικό θέλημα. Οι άνθρωποι εξαιτίας της κτιστότητος έχουν διαφορετική γνώμη/θέλημα («γνωμικές ετερότητες»). Ομολογεί ποιες θελήσεις είχε ο Χριστός και ποια η σχέση τους. Μέσα από τα κείμενα αυτά αναφαίνεται ο νέος τύπος του θέλοντος ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν συνειδητοποιεί πια την θέλησή του ως ελκομένη από το αντικείμενό της και τις ιδιότητες του, αλλά μ’έναν τρόπο αυστηρώς προσωπικό. Η φυσική θέληση είναι κοινή σε όλους, αλλά το [b]πῶς θέλειν[/b] (ο τρόπος χρήσεως) είναι ατομικός και μάλιστα δημιούργημα του θέλοντος: «[i]Τό δέ πῶς θέλειν, ὥσπερ καί τό πῶς ὁρᾷν, τουτέστι θέλειν περιπατῇσαι καί μή θέλειν περιπατῇσαι καί δεξιά ὁρᾷν ἤ ἀριστερά ἤ ἄνω ἤ κάτω ἤ πρός ἐπιθυμίαν ἤ κατανόησιν τῶν ἐν τοῖς οὖσι λόγων, τρόπος ἐστί τῆς τοῦ θέλειν καί ὁρᾷν χρήσεως μόνῳ τῷ κεχριμένῳ προσόν καί τῶν ἄλλων αὐτόν χωρίζον, κατά τήν κοινῶς λεγομένην διαφοράν[/i]» (PG 91, 293A). [b]Τὸ ὁρᾶν[/b] εδώ ως αίσθηση κατ’εξοχήν οικεία στο [b]νοεῖν[/b] σημαίνει σχεδόν ό,τι και [b]τὸ θέλειν[/b]. Ο θέλων άνθρωπος έχει εκ των προτέρων αποφασίσει ότι το βλέμμα του έχει σκοπό να επιθυμήσει το αντικείμενο ή την βούληση του Δημιουργού. Ο σκοπός είναι μόνο αυτού του θέλοντος και κανενός άλλου. Έτσι αναδεικνύεται η μοναδικότητα του θέλοντος και συνεχεία του πράττοντος ανθρώπου.
Σε άλλο έργο του, ο νούς του ανθρώπου περιγράφεται ως τρεφόμενος («λιπαινόμενος»), όταν επινοεί τρόπους να περιποιηθεί την σάρκα ([i]τὸ ἐμπαθὲς σῶμα[/i]), και έτσι γίνεται ποιητής της ηδονής των αισθήσεων. Το πάθος πριν κινηθεί ο νούς δεν έχει είδος και ύλη• χωρίς την ανθρώπινη θέληση είναι ανυπόστατο. Η φαντασία του ανθρώπου παίζει κυρίαρχο ρόλο, διότι προσκομίζει είδος και ύλη στο πάθος και φυσικά κατά τρόπο εξόχως τυρρανικό: από πού θα τα βρει αυτά, αν όχι από την κατάχρηση των άλλων ανθρώπων και του κόσμου; Αυτός ο τύπος τοῦ «πῶς θέλειν» είναι ευκολα αναγνωρίσιμος στην σημερινό άνθρωπο. Η αρχική συνειδητοποίηση είναι προσφορά του Μαξίμου.
Ο Πύρρος, αφού εξήντλησε όλα τα αντίθετα επιχειρήματα, υποσχέθηκε ότι θα δηλώσει μετάνοια. Μετεμελήθη και επέστρεψε μετά στις αιρετικές απόψεις του, ώστε να πάρει εκ νέου τον πατριαρχικό θρόνο ΚΠόλεως για σύντομο διάστημα. Το 648 δημοσιεύεται ο [b]Τύπος[/b] του βασιλέως Κώνσταντος Β’: διάταγμα το οποίο απαγόρευε τις συζητήσεις περί ενός ή δυο θελημάτων/ενεργειών, χωρίς να καθορίζει ποια είναι η σωστή πίστη. Ο Μάξιμος αντιτίθεται κι εδώ. Συλλαμβάνεται και επί χρόνια τον ταλαιπωρούν και τον βασανίζουν στις εξορίες και τις φυλακές. Πέθανε πιστός στις θέσεις του το 662. Η διδασκαλία του υιοθετήθηκε από την ΣΤ’ Σύνοδο το 680/681. Η εκκλησία του απέδωσε τον τίτλο του Ομολογητή (εορτάζει 21/1).
PG = J. P. Migne, [i]Patrologia Cursus Completus, series Graeca[/i], τόμ. 1-161, Paris 1857-1906.
[i]Ἐγχειρίδια θεολογικὰ καὶ πολεμικὰ πρὸς Μαρίνον τὸν ὁσιώτατον πρεσβύτερον[/i], εν PG 91, 9-286 (Νέα κριτική έκδοση ετοιμάζεται υπό του sir Βασιλείου Μαρκεζίνη).
[i]Διάλογος τοῦ ἁγίου Μαξίμου μετὰ Πύρρου περὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν δογμάτων[/i], εν PG 91, 287-354 (Κριτική έκδοση: M. DOUCET, [i]Dispute de Maxime le Confesseur avec Pyrrhus. Introduction, texte critique, traduction et notes[/i], διδ. διατριβή, Université de Montréal 1972).
--------
[u][b]Ενδεικτική βιβλιογραφία για τον Μονοθελητισμό[/b][/u]
Venance Grumel, “Rechérches sur l’ histoire du Monothéletisme”, εν [i]Echos D'orient[/i] 27 (1928) 6-16, 257-277/28 (1929) 19-34, 272-282, 29 (1930) 16-28.
Paul Verghese, “The Monothelite Controversy. A historical survey”, [i]The Greek Orthodox Theological Review[/i] 13 (1968) 196-208.
Friedhelm Winkelmann, [i]Der Monenergetisch–monotheletische Streit[/i], [[i]Berliner byzantinistische Studien[/i] 6], εκδ. Peter Lang, Frankfurt am Main 2001, σελ. xviii+307 (βασικό instrumenta studiorum).
Cyril Hovorun, [i]Will, Action and Freedom. Christological Controversies in the seventh century[/i], [[i]The Medieval Mediterranean[/i] 77], εκδ. Brill, Leiden–Boston 2008, σελ. xii+204.
[img]https://fdathanasiou.files.wordpress.com/2012/01/maximos_omologitis.jpg
