7 χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου
Πολυτεχνείο 1980: Η ματωμένη επέτειος - Δυο νεκροί, δεκάδες τραυματίες
Το πολιτικό πλαίσιο - Τι προηγήθηκε στα ΑΕΙ - Η πορεία της 16ης Νοεμβρίου - Οι συγκρούσεις με την Αστυνομία
Το 1980 ήταν μια σημαντική χρονιά για τις πολιτικές ,και όχι μόνο , εξελίξεις στη χώρα μας. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής , μετά από έξι σχεδόν χρόνια στην πρωθυπουργία , ‘’μεταπήδησε’’ στην Προεδρία της Δημοκρατίας στα μέσα του έτους. Κατά τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Τσάτσο , αυτό οφειλόταν στο ότι ήθελε να συνεχίζει να παίζει ενεργό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας , καθώς έβλεπε ότι στις εκλογές που θα γινόταν το 1981, θα έχανε από τον Ανδρέα Παπανδρέου . Παράλληλα , ήθελε ν’ αποτελέσει κι ένα ‘’ανασχετικό φραγμό’’ στην αριστερή πολιτική που πίστευε ότι θ’ ακολουθήσει το ΠΑΣΟΚ όταν αναλάμβανε την εξουσία.
Η Κυβέρνηση Ράλλη
Στις εκλογές που έγιναν στην Κοινοβουλευτική Ομάδα της ΝΔ για την ανάδειξη νέου αρχηγού της παράταξης, ο Γεώργιος Ράλλης επικράτησε του Ευάγγελου Αβέρωφ με 88 ψήφους έναντι 84. Η κυβέρνηση Ράλλη ορκίστηκε στις 10 Μαΐου 1980. Η φθορά της ΝΔ ήταν όμως πολύ μεγάλη. Η κόπωση και η αγανάκτηση του κόσμου, σε συνδυασμό με τα οικονομικά προβλήματα ,λόγω της δεύτερης πετρελαϊκής κρίσης (καλοκαίρι 1979) , σε συνδυασμό με την χαρισματική προσωπικότητα και την εξαιρετική ρητορική του Ανδρέα Παπανδρέου, οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια σε πανωλεθρία της ΝΔ στις εκλογές του επόμενου έτους . Ο Γ. Ράλλης ήταν θιασώτης του ήπιου πολιτικού κλίματος και του απόλυτου σεβασμού των κανόνων του κοινοβουλευτισμού. Ωστόσο η μικρή διαφορά με την οποία είχε επικρατήσει έναντι του Ε. Αβέρωφ , είχε σαν αποτέλεσμα την ύπαρξη διαφωνιών στο εσωτερικό της κυβέρνησης, οι οποίες εκδηλώνονταν συχνά πυκνά και δημόσια, δημιουργώντας επιπρόσθετα προβλήματα.
Η κατάσταση στα Α.Ε.Ι. το 1980
Τις δύο προηγούμενες χρονιές , το 1978 και 1979, στα Πανεπιστήμια υπήρχε ένα εκτεταμένο κίνημα καταλήψεων . Ο νόμος 815 που είχε φέρει στη Βουλή η κυβέρνηση της ΝΔ τον Αύγουστο του 1978, είχε σαν αποτέλεσμα το ξεκίνημα ενός μαζικού αγώνα για την ανατροπή και κατάργησή του . Το ξεκίνημα έγινε από την Πάτρα και ακολούθησαν οι Σχολές της Αθήνας. Μια σειρά από ρυθμίσεις , εξεταστικού κυρίως περιεχομένου οι οποίες στόχευαν στην εντατικοποίηση των σπουδών και την ανατροπή των συσχετισμών στις πολιτικές νεολαίες και φοιτητικές παρατάξεις(όπου ήταν σαφής η πρωτοκαθεδρία της ΚΝΕ-ΠΚΣ), οδήγησαν στα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1979 στο Χημείο( με αποκορύφωμα τα επεισόδια της 17/11/1979 , μεταξύ των οπαδών της ΚΝΕ και αυτόνομων-ανεξάρτητων φοιτητών του Χημικού), το κλείσιμο των Σχολών από τη Κυβέρνηση ως τα τέλος του χρόνου (12/12/1979) και τελικά τον τερματισμό των καταλήψεων στις 20/12/1979 και την αναστολή του νόμου 815 από την κυβέρνηση Καραμανλή.
Ωστόσο , τίποτα δεν ήταν ίδιο όπως πριν στον φοιτητικό κόσμο άλλα και στη νεολαία ευρύτερα .Υπήρχε ένα διάχυτο κλίμα αμφισβήτησης απέναντι σε καθετί παραδοσιακό και καθιερωμένο , αλλά και γενικότερα , ένα ‘’συγκρουσιακό πλαίσιο αναφοράς ενδεχομένως συγκεχυμένο και αντιφατικό αλλά πάντως υπαρκτό την καθορισμένη ιστορική στιγμή’’ , όπως εύστοχα σημειώνει η Ιωάννα Αθανασάτου στο Λεξικό ‘’Η Ελλάδα τη Δεκαετία του ‘80’’
Το ‘’ταραγμένο’’ 1980
Το 1980 , όπως αναφέραμε, ήταν μια ιδιαίτερα επεισοδιακή χρονιά , ‘’γεμάτη’’ από γεγονότα, απεργίες, διαδηλώσεις, επεισόδια κλπ. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τις άγριες συγκρούσεις του καλοκαιριού του 1980 σε Ρέντη, Αιγάλεω, Μαρούσι κλπ. για …τις χαβούζες.
Στις 19 Οκτωβρίου 1980,η χώρα μας επιστρέφει στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ , απ’ όπου είχε αποχωρήσει στις 14 Αυγούστου 1974 , μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
Στις 22 Οκτωβρίου 1980 , χιλιάδες λαού σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη , διαδηλώνουν κατά της επανένταξης της χώρας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ.
Στις 31/10 και 1/11 , οι δημόσιοι υπάλληλοι απεργούν ενώ στις 9/11 , η ΓΣΕΕ οργανώνει μια 24ωρη απεργία ενάντια στην μονόπλευρη λιτότητα.
Στις 12/11, βόμβες εκρήγνυνται στα σούπερ μάρκετ ‘’Μαρινόπουλος’’ στα Πατήσια και ‘’Δήμητρα’’ στους Αμπελοκήπους. Την ευθύνη αναλαμβάνει ο ‘’Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας’’
Πολυτεχνείο 1980
Ο καθιερωμένος εορτασμός του Πολυτεχνείου για το 1980 , είχε προγραμματιστεί να κλείσει με την πορεία που θα γινόταν στις 16/11. Η Κυβέρνηση , είχε απαγορεύσει να φτάσει η πορεία στην αμερικάνικη πρεσβεία . Η ΕΦΕΕ , είχε αποφασίσει η πορεία να φτάσει ως την Βουλή και να διαλυθεί προς την Πανεπιστημίου. Ωστόσο, η μειοψηφία του Κ.Σ. της ΕΦΕΕ(ΠΠΕΠ-ΑΑΣΠΕ-Β’ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ), αποφάσισε να συνεχίσει την πορεία ως την πρεσβεία των Η.Π.Α.
Η πορεία του 1979 , δεν είχε μαζική συμμετοχή. Αντίθετα, το 1980 υπήρχε πολύς κόσμος συγκεντρωμένος και ο ενθουσιασμός ήταν διάχυτος. Όμως, οι απόψεις ήταν διιστάμενες. Κάποιοι δεν ήθελαν σύγκρουση με τις αστυνομικές δυνάμεις , ενώ άλλοι υποστήριζαν ότι η επανένταξη στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και η ακρίβεια , είναι λόγοι για τους οποίους πρέπει να υπάρξει σύγκρουση.
Πολλοί κατέβηκαν στο κέντρο της Αθήνας για να πάρουν μέρος στην πορεία , χωρίς όμως να συμμετέχουν στα μπλοκ των κομμάτων. Από τις 17:00 έως τις 18:00 γίνονται οι καθιερωμένες ομιλίες στο Πολυτεχνείο. Η εκδήλωση τελειώνει με τον εθνικό ύμνο και στις 18:15 ξεκινά η πορεία. Την ίδια ώρα αναρχικοί και αυτόνομοι που ήταν συγκεντρωμένοι στα Προπύλαια , κατεβαίνουν την Πανεπιστημίου φωνάζοντας συνθήματα : ‘’ Βία στη βία της εξουσίας’’, ‘’Όλοι πορεία στη πρεσβεία ‘’ κ.α. Το ‘’μπλοκ ‘’ αυτό, μπαίνει στην πορεία πίσω από την μειοψηφία της ΕΦΕΕΕ(ΚΚΕ μ-λ , Β’ Πανελλαδική). Η πορεία συνεχίζεται και η κεφαλή της έχει φτάσει στο Σύνταγμα . Πολλοί, συγκεντρώνονται στην αρχή της Βασιλίσσης Σοφίας και περιμένουν μήπως πραγματοποιηθεί η πορεία στην πρεσβεία. Όμως η πλειοψηφία της ΕΦΕΕ που βρίσκεται στην κεφαλή και ο κύριος όγκος της πορείας , κατευθύνονται προς την Πανεπιστημίου όπου και διαλύονται.
Οι συγκεντρωμένοι στα ανθοπωλεία του Συντάγματος, αποδοκιμάζουν τα μπλοκ του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ. Μπροστά από τα Δικαστήρια (της Σανταρόζα τότε), γίνονται επεισόδια. Ρίχνονται πέτρες και μολότοφ στα κτίρια.
Η πορεία συνεχίζεται στη Σταδίου. Η μειοψηφία της ΕΦΕΕ και ανεξάρτητοι διαδηλωτές που θέλουν να συνεχιστεί η πορεία προς την πρεσβεία των Η.Π.Α. , φτάνουν στο Σύνταγμα.
Λίγο πάνω από τα ανθοπωλεία , στο τέλος της Ακαδημίας , είναι παρατεταγμένοι εκατοντάδες άντρες των ΜΑΤ, κλούβες και αύρες (θωρακισμένα αστυνομικά οχήματα). Μόλις φτάνουν στο Σύνταγμα τα μπλοκ αυτών που θέλουν τη συνέχιση της πορείας , ξεκινούν οι συγκρούσεις. Η πορεία ‘’προχωρά’’ στη Βασιλίσσης Σοφίας . Οι πρώτες σειρές των αστυνομικών απωθούνται και υποχωρούν. Μπροστά στο Υπουργείο Εξωτερικών , ΜΑΤ και διαδηλωτές βρίσκονται πλέον σε απόσταση αναπνοής. Γύρω στις 10.000 είναι οι διαδηλωτές που θέλουν να συνεχίσουν προς την πρεσβεία. Ο εισαγγελέας Κουβέλης και ο αστυνομικός διευθυντής Πάτσιος , αναμένουν εντολές. Αυτές φτάνουν και είναι σαφείς : ‘’Να τους διαλύσετε’’. Ξεκινούν σφοδρές συγκρούσεις ανάμεσα σε ΜΑΤ και διαδηλωτές, και κάποιοι , αναμεσά τους και αστυνομικοί , τραυματίζονται. Τα ΜΑΤ αναγκάζουν τους διαδηλωτές να υποχωρήσουν προς το ξενοδοχείο ‘’Μεγάλη Βρετανία’’. Οι αύρες αναλαμβάνουν δράση. Τα ΜΑΤ από τη Βουλή, χτυπούν αδιακρίτως τον κόσμο στο Σύνταγμα. Δεκάδες μέλη του ΚΚΕ εσωτερικού τραυματίζονται, καθώς το μπλοκ τους χτυπιέται στο πλάι από αστυνομικούς. Το μπλοκ του ΚΚΕ κατευθύνεται προς το Μοναστηράκι . Σύντομα ξεκινάει νέα επιχείρηση των ΜΑΤ , τα οποία συνεπικουρούμενα από τις αύρες , κυνηγούν τους διαδηλωτές στην Πανεπιστημίου , την Ερμού και την Μητροπόλεως . Επικρατεί πανδαιμόνιο. Πολίτες τρέχουν προς την Ομόνοια και την Πατησίων ανάμεσα σε κρότους από δακρυγόνα και πυροβολισμούς.
Μπροστά στο ζαχαροπλαστείο ‘’Φλόκα’’ , τραυματίζεται θανάσιμα από χτυπήματα κλομπ η 21χρόνη εργάτρια Σταματίνα Κανελλοπούλου . Μεταφέρθηκε αναίσθητη στο ‘’Ιπποκράτειο’’ και πέθανε πριν προλάβουν οι γιατροί να κάνουν κάτι. Στο Σύνταγμα , τραυματίζεται βαριά από χτυπήματα κλομπ επίσης, ο 26χρόνος Κύπριος φοιτητής της Νομικής Ιάκωβος Κουμής . Μεταφέρεται με βαριές κρανιογκεφαλικές κακώσεις στο ‘’Λαϊκό’’ , όπου λίγες μέρες αργότερα ξεψύχησε.
Ιάκωβος Κουμής
Στο μεταξύ κάποιοι διαδηλωτές προσπαθούν να στήσουν οδοφράγματα στην Πανεπιστημίου , εμποδίζονται όμως από μοτοσικλετιστές της Άμεσης Δράσης. Σπάνε βιτρίνες και λεηλατούνται καταστήματα σε Πανεπιστημίου, Ακαδημίας και Πατησίων.
Οι διαδηλωτές βρίσκουν καταφύγιο στο Πολυτεχνείο, καθώς άνδρες των ΜΑΤ αρχίζουν να πυροβολούν (!). Στο Πολυτεχνείο ,τραυματίζονται από σφαίρες οι Β. Αναγνωστάκης και Σ. Παπαπολυμένος. Οι διαδηλωτές που είναι κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο , βγαίνουν στην οδό Στουρνάρη και συγκρούονται με τα ΜΑΤ.
Γύρω στις 12:00 , η περιοχή γύρω από το Πολυτεχνείο έχει ‘’εκκαθαριστεί’’ και μόνο το Μετσόβιο επιτηρείται πλέον. Εκατοντάδες άτομα φτάνουν στο Πολυτεχνείο και αρχίζουν οι συνελεύσεις-συζητήσεις, οι οποίες όμως δεν καταλήγουν πουθενά.
Ο Βασίλης Αναγνωστάκης , τραυματίας από σφαίρα , δήλωσε αργότερα :
«Βρισκόμουν στην είσοδο του Πολυτεχνείου που βρίσκεται στην οδό Στουρνάρη μαζί με άλλους διαδηλωτές . Στο απέναντι πεζοδρόμιο βρισκόταν δυνάμεις της Αστυνομίας. Τη στιγμή που προσπάθησα να μπω τρέχοντας στο προαύλιο του ΕΜΠ γύρισα το κεφάλι μου και είδα τον επικεφαλής αξιωματικό να με σημαδεύει με το πιστόλι . Μέσα σε κλάσματα του δευτερόλεπτου ένιωσα τη σφαίρα να με χτυπάει στο δεξί γλουτό. Έπεσα κάτω , με πήραν στο κτίριο της Αρχιτεκτονικής και μετά με πήγαν στο νοσοκομείο».
17/11/1980
Το πρωί , οι συγκεντρωμένοι στο Πολυτεχνείο αποχωρούν. Υπάρχει έλλειψη αποφασιστικότητας, φόβος για ανάληψη πρωτοβουλιών και απροθυμία για νέα πορεία. Στις εφημερίδες, προβάλλεται ιδιαίτερα μια δήλωση, αμφιλεγόμενη κατά πολλούς, που έκανε στις 22:00 , το βράδυ της 16ης Νοεμβρίου , ο Ανδρέας Παπανδρέου και μεταδόθηκε από την τηλεόραση. Σ’ αυτή , δεν υπήρχε καμία αναφορά σε νεκρούς και τραυματίες, παρά μόνο κάποιες αόριστες μεταφορές:
‘’…Δυστυχώς, μετά το τέλος της μεγάλης ειρηνικής πορείας του λαού της Αθήνας , μικρές ομάδες ανεύθυνων στοιχείων και προβοκατόρων , άγνωστης και ύποπτης προέλευσης, δημιούργησαν θλιβερά έκτροπα , με προφανή σκοπό να αμαυρώσουν και να δυσφημήσουν τη μεγάλη λαϊκή επέτειο του Πολυτεχνείου. Εκφράζουμε την αγανάκτησή μας και καταγγέλλουμε στον ελληνικό λαό τους υποκινητές και τα όργανα των θλιβερών γεγονότων».
Στις 16:30 κηδεύεται στο Περιστέρι η Σταματίνα Κανελλοπούλου . Χιλιάδες κόσμος τη συνοδεύουν στη τελευταία της κατοικία .
Στις 17:00 , είχε προγραμματιστεί συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο , η οποία όμως δεν είναι οργανωμένη όπως πρέπει. Χιλιάδες κόσμου βρίσκονται στην οδό Πατησίων , περιμένοντας κάποιους να πάρουν πρωτοβουλίες. Κάτι τέτοιο δεν γίνεται . Αναρχικοί και αυτόνομοι διαδηλώνουν στην Πανεπιστημίου (περίπου 10.000 άτομα) και τελικά καταλήγουν στο Πολυτεχνείο όπου αρκούνται σε φραστικές αντιπαραθέσεις με τα μέλη της ΚΝΕ!
Κάπως έτσι και χωρίς κάτι άλλο αξιοσημείωτο , ολοκληρώθηκε η συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο.
Η επόμενη μέρα
Στις 18/11 , ανακοινώνονται τα ονόματα 65 αστυνομικών που είχαν τραυματιστεί. Επίσης , δίνεται στην δημοσιότητα και κατάλογος με 101 καταστήματα και τράπεζες που έπαθαν ζημιές στα επεισόδια της 16/11.
Οι εφημερίδες , αποκαλύπτουν ότι υπήρχε έντονη διαφωνία ανάμεσα στους ανώτερους αξιωματικούς της Αστυνομίας Σακέτο, Πάτσιο και Λάο για το πώς και πού θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν οι διαδηλωτές . Φαίνεται ότι εκείνος που διέταξε να χτυπηθούν οι διαδηλωτές στη αρχή της Βασιλίσσης Σοφίας , ήταν ο Γενικός Αστυνομικός Διευθυντής Λάος .
Για την ιστορία, Υπουργός Δημόσιας Τάξης τότε, ήταν ο Δημήτριος Δαβάκης.
Η συζήτηση που έγινε στη Βουλή , για τα θλιβερά επεισόδια, στις 22/11 , δεν πρόσφερε κάτι ουσιαστικό. Κανείς δεν τιμωρήθηκε για τους νεκρούς και τους τραυματίες της πορείας(η δίκη έγινε 7 χρόνια αργότερα) . Οι αύρες δεν βγήκαν ποτέ ξανά στους δρόμους . Τα γεγονότα όμως του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1980 μαζί με όσα ακολούθησαν (πυρπόληση ‘’Μινιόν΄΄-‘’Κατράντζου’’ το Δεκέμβριο του ΄80 κ.ά. ), προκάλεσαν ραγδαία φθορά της Ν.Δ. και ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες για τον θρίαμβο του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981.
Η ΧΟΥΝΤΑ ΔΕΝ ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΤΟ 74
ΑΛΛΑ ΤΟ 81
