Ο Santa Claus που όλοι ξέρουμε είναι λογότυπο της Coca-Cola;
Ένας από τους αγαπημένους μύθους του Ίντερνετ αφορά τον Άι Βασίλη και ισχυρίζεται ότι το όλο κόνσεπτ οφείλεται στην εταιρεία Coca Cola, που υποτίθεται ότι εφηύρε τη φιγούρα του Santa Claus για διαφημιστικούς λόγους.
Η αλήθεια είναι ότι η εν λόγω παράδοση είναι κατά πολλούς αιώνες
αρχαιότερη. Ξεκινά από τον Μεσαίωνα και στηρίζεται σε καταγεγραμμένα και ανεκδοτολογικά περιστατικά που σχετίζονται με την παροιμιώδη φιλανθρωπία και απλοχεριά τόσο του
αγίου Νικολάου, όσο και του
Μεγάλου Βασιλείου. Και οι δύο άγιοι διετέλεσαν επίσκοποι στη Μικρά Ασία με διαφορά λίγων ετών (ο πρώτος στα Μύρα της Λυκίας και ο δεύτερος στην Καισάρεια της Καπαδοκίας). Η ημέρα όπου η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του καθενός (6/12 και 1/1 αντίστοιχα) συνδέθηκε με το σχετικό φολκλόρ σε Δύση και Ανατολή.
Η εξέλιξή του στην Ευρώπη υπήρξε αργή, μέχρι τη στιγμή της εμφάνισης του
Προτεσταντισμού. Τότε στη Βόρειο Ευρώπη καταβάλλεται προσπάθεια να διακοπεί η τιμή των αγίων, καθώς ο Λούθηρος πρεσβεύει ότι τιμή πρέπει μόνο στον Θεό (soli Deo gloria). Έτσι και η εθιμική παράδοση του αγίου Νικολάου, ως φορέα δώρων, τροποποιείται: τα δώρα τα φέρνει μια άλλη φιγούρα, όχι πια στις 6 Δεκεμβρίου, αλλά παραμονή Χριστουγέννων... Αντίστοιχη προσπάθεια καταβάλλει ο Ερρίκος Η' στην Αγγλία, αν και η Αγγλικανική Εκκλησία αναγνωρίζει την τιμή των αγίων, και έτσι γεννιέται ο
Father Christmas. Την ίδια περίοδο, στοιχεία από τον γερμανικό παγανισμό και τις εορτές του χειμερινού ηλιοστασίου (Yule) επηρεάζουν το χριστουγεννιάτικο διάκοσμο. Έτσι ο "Πατέρας των Χριστουγέννων" αποκτά έλκηθρο, ταράνδους και ξωτικά, που παραπέμπουν στον
θεό Βόνταν. Ο Santa Claus και ο Sinderklaas μόνο ετυμολογική συγγένεια διατηρούν πλέον με τον Άγιο Νικόλαο...
Οι τελευταίες πινελιές στη φιγούρα μπαίνουν σε παιδικά βιβλία του 19ου αιώνα, όπως το ανώνυμο ποιήμα "A visit from St. Nicholas" το 1823. Μεχρι το τέλος του 19ου αιώνα ο Σάντα Κλάους αποκτα στην Αμερική τα
γνωστά κόκκινα ενδύματα και γίνεται ευτραφής, χάρη στην αναπαράστασή του από τον σκιτσογράφο
Τόμας Ναστ, τον πατριάρχη της αμερικανικής γελοιογραφίας (βλέπε 1ο συνημμένο). Στην Ευρώπη ο Σάντα φορούσε ακόμα πράσινη κάπα και επισκοπική μήτρα στο κεφάλι.
Στην καθ'ημάς Ανατολή η εορτή του Μεγάλου Βασιλείου συναντά τη μυθολογία των Σλάβων, και έτσι ένα πνεύμα του χειμώνα, ο υιός του θεού Βέλες, μετατρέπεται στον καλοκάγαθο
Παππού Πάγο (Ντεντ Μορόζ), που φέρνει δώρα στα παιδιά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, φορώντας μια επιβλητική γαλάζια στολή. Με την επικράτηση του
Κομμουνισμού τα σχετικά έθιμα δεν υποχωρούν, απεναντίας τονίζονται: η γιορτή της Πρωτοχρονιάς είναι κοσμική και συνεπώς γιορτάζεται με λαμπρότητα για να προσφέρει την απαραίτητη ανάπαυλα στον βαρύ χειμώνα, δέντρα στολίζονται, ο κόσμος βάζει τα καλά του και βγαίνει όσο μπορεί και τα παιδιά περιμένουν δώρα από τον Πατέρα Πάγο. Όμως στον ρόλο του τελευταίου σε πολλές αφίσες συναντάμε... τον
Λένιν. :S Απεναντίας, τα Χριστούγεννα (6 Ιανουαρίου για τους Ρώσους) περίπου αποσιωπούνται ως θρησκευτική εορτή. Ίσως βέβαια αυτό να τα επανέφερε στη σωστή τους βάση.
Μολονότι ο Σάντα δεν είναι επινόηση της
Coca Cola, η διαφημιστική της εκστρατεία στις αρχές του 20ού αιώνα συνέβαλε στην καθιέρωση της αμερικανικής εκδοχής του πρώτα μεσα στην ίδια την πολυπολιτισμική Αμερική και στη συνέχεια σε ολόκληρο τον κόσμο, με όχημα το Χόλιγουντ. Ο δυτικοευρωπαϊκός Άγιος Νικόλαος, ο ανατολικοευρωπαϊκός Πατέρας Παγος και ο δικός μας Άι Βασίλης αποκτούν τη μορφή του Santa Claus και συγχρονίζονται μαζί του στις 24 Δεκεμβρίου. Στην Ελλάδα μέχρι πρόσφατα τα δώρα δίνονταν παραμονή Πρωτοχρονιάς, θυμαμαι. Η φιγούρα διεισδύει έκτοτε και στον μη χριστιανικό κόσμο. Οι ίδιοι οι άγιοι πατέρες δεν εχουν πλέον πολλά κοινά με αυτή τη φιγούρα με την τροπή που πήρε. Ωστόσο, όντας ιστορικά πρόσωπα, ίσως δεν θα συμφωνούσαν άμα τους λέγαμε ότι ο Άι Βασίλης/Santa Claus δεν υπάρχει...
-1ο αρχείο: η καθοριστική, όπως αποδείχθηκε, απεικόνιση του Άι Βασίλη από τον Τομας Ναστ το 1882.
-2ο αρχείο: ο Άι Βασίλης της Σοβιετικής Ρωσίας..
-3ο αρχείο: ο Ντεντ Μορόζ των Ρώσων (σήμερα τον απεικονίζουν συχνά πανομοιότυπα με τον δυτικό Αι Βασίλη).