
με αναγκάζεις να επαναλαμβάνομαι
Ο ορισμός του όρου κράτος που χρησιμοποιείται στις πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες, οφείλεται στον Μαξ Βέμπερ, σύμφωνα με τον οποίο το κράτος είναι ο θεσμός εκείνος που έχει το μονοπώλιο της νόμιμης χρήσης της φυσικής βίας μέσα σε μία εδαφική περιοχή.
Τελικά μπορεί να ορίσει κανείς το κράτος κοινωνιολογικά, μόνον από ένα ειδικό μέσον που είναι κατάλληλο, όπως σε κάθε πολιτική οργάνωση, δηλαδή από την χρήση της φυσικής βίας. “Κάθε κράτος στηρίζεται στη βία”, είπε ο Τρότσκυ στο Μπρέστ-Λιτόφσκ, κι αυτό είναι πραγματικά σωστό. Άν δεν υπήρχε κανένας πολιτικός θεσμός που να γνωρίζει την χρήση της βίας, ή έννοια του κράτους δεν θα υπήρχε. Εννοείται ότι η βία δεν είναι το κανονικό ή το μόνο μέσον του κράτους. Κανένας δεν το λέει αυτό. Αλλά είναι ένα μέσον που αποτελεί την ουσία του κράτους. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι το κράτος είναι η κοινότητα εκείνη των ανθρώπων που διεκδικεί (αποτελεσματικά) το μονοπώλιο στη νόμιμη χρήση της φυσικής βίας, επάνω στην ευρύτερη κοινωνία που κατοικεί μέσα σε ένα ορισμένο έδαφος.
Μ. Βέμπερ – Η πολιτική ως επάγγελμα. Αθήναι 1954.
Τόσο η εισαγωγή, όσο και η καθιέρωση του όρου που υποδηλώνει τη νέα πολιτική πραγματικότητα , αναγνωρίζεται στο πρόσωπο του Νικολό Μακιαβέλι. Ο Ηγεμόνας άρχιζει με αυτόν ακριβώς τον όρο : Lo stato (το κράτος).
Όλα τα κράτη, όλες οι εξουσίες που κυριάρχησαν και κυριαρχούν τους ανθρώπους, στάθηκαν κι είναι ακόμα ή δημοκρατίες ή ηγεμονίες
Ν. Μακιαβέλι – Ο Ηγεμών.
Ο όρος ήταν βέβαια γνωστός. Προέρχεται από το λατινικό status, κατάσταση, το οποίο συναντάμε στην Εκλογή του Ιουστινιανού με την έννοια του “συστήματος“ δικαίου, που χαρακτηρίζει μία κοινότητα. Με την ίδια έννοια βρίσκουμε τον όρο και σε άλλες μεταγενέστερες μεσαιωνικές πηγές. Με τον Μακιαβέλι όμως παίρνει νέο περιεχόμενο, αυτό της κυριαρχίας, με το οποίο περνάει με τον καιρό και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες (γαλ. Etat, αγγ. State, γερμ. Staat) και αρχίζει πλέον να υποδηλώνει μιά μορφή “οργάνωσης” στην οποία έχει αναγνωριστεί η ικανότητα να ασκεί κυριαρχία και να ελέγχει έναν ορισμένο πληθυσμό μέσα σε μία συγκεκριμένη περιοχή.
Ο κύριος διαμορφωτής του δόγματος της κυριαρχίας, ήταν ο Ζάν Μποντέν,ο οποίος είναι και ένας από τους πρώτους δυτικούς (ή αλλοδαπούς άν θέλετε) μελετητές κοινωνικών συστημάτων που κάνει σαφή την διάκριση μεταξύ πολιτείας και κράτους.
Κράτος σημαίνει πρωτίστος κυριαρχία. Και ως κυριαρχία ορίζεται η υπέρτατη και αδέσμευτη από τον νόμο εξουσία επί, της πολιτείας άν πρόκειται για πολίτες, ή του λαού να πρόκειται για υπηκόους.
Ζ. Μποντέν – De res publica.
Την θεωρία της κυριαρχίας την ανέπτυξε ακόμα περισσότερο ο Άγγλος φιλόσοφος Τόμας Χόμπς. Προσπαθώντας να υπερκεράσει την αντιπαλότητα που δημιουργεί η χρήση βίας από το κράτος προς την πολιτεία ή τον λαό, να αμβλύνει τις διαφορές και να συμβιβάσει τα πράγματα, καταφεύγει (ακροβατώντας επάνω σε μερικά γραπτά του Πιερ – Ζοζέφ Προυντόν και στο “Κοινωνικό Συμβόλαιο” του Ζαν – Ζακ Ρουσσώ) σε ένα ευφυολόγημα και συγκεκριμένα στην κατασκευή του Λεβιαθάν, με προφανή σκοπό το να ταυτίσει τις δύο διαφορετικές έννοιες.
Ο μόνος τρόπος για να δημιουργηθεί μια κοινή δύναμη, που να είναι σε θέση να προασπίσει τους ανθρώπους από την εισβολή ξένων και από τις μεταξύ τους αδικοπραγίες και να τους εξασφαλίσει το να ζουν ευτυχισμένοι, είναι να μεταβιβάσουν όλη τους την εξουσία και δύναμη σε έναν άνθρωπο ή σε μία συνέλευση ανθρώπων που θα μετατρέψει όλες τις θελήσεις που εκφράζονται από πολλές γνώμες σε μία και μόνη θέληση. (...) Αυτό είναι κάτι παραπάνω από συναίνεση ή συμγωνία. Είναι μια πραγματική συνένωση όλων τους σε ένα και το ίδιο πρόσωπο, που πραγματοποιήθηκε με σύμβαση του καθενός προς τον καθένα, σύμβαση που έγινε με τέτοιον τρόπο σαν κάθε άνθρωπος να είπε σε κάθε άνθρωπο : Εξουσιοδοτώ και αναθέτω το δικαίωμα να κυβερνώ τον εαυτό μου σε αυτόν τον άνθρωπο ή σε αυτή την συνέλευση ανθρώπων, με τον όρο ότι και συ θα αναθέσεις το δικαίωμά σου σε αυτόν και θα τον εξουσιοδοτήσεις με τον ίδιο τρόπο για όλες του τις πράξεις. Όταν αυτό γίνει, το πλήθος που ενώνεται έτσι σε ένα πρόσωπο θα καλείται commonwealth (πολιτεία) στα λατινικά civitas ή state (κράτος) στα λατινικά status (κατάσταση). Τέτοια είναι η γέννεση του μεγάλου Λεβιαθάν, ή μάλλον για να μιλήσουμε με περισσότερο σεβασμό, του θνητού θεού στον οποίο χρωστάμε, κάτω από την σκέπη του αθάνατου θεού, την ειρήνη και την άμυνά μας.
Τ. Χόμπς - Leviathan, London, Collier-Fontana.
Παρά την θεοκρατική κατασκευή του Λεβιαθάν, θα πρέπει να αναγνωρίσω στο Χόμπς, ότι είναι ο κύριος εκφραστής της σύγχρονης έννοιας του κράτους και ιδιαίτερα της αντίληψης ότι η τελική πηγή της εξουσίας είναι οι πολίτες ή ο λαός, που με κοινή σύμβαση δημιουργεί την πολιτεία και αυτή κατόπιν συμβολαίου εξουσιοδότησης – ανάθεσης μεταβιβάζει την εξουσία της στο κράτος. Επίσης εκφράζει και την αντίληψη ότι το κράτος είναι ένα όργανο-μηχανισμός που δημιουργήθηκε για την εξυπηρέτηση των αναγκών του κοινωνικού συνόλου , και σκοπός του είναι το να φροντίζει για την ευημερία και την μακροημέρευση των πολιτών ή υπηκόων του.