Φυλακισμένος είναι μία ιδιότητα. Φοιτητής είναι μία άλλη. Κάποιες φορές συνδυάζονται στο ίδιο πρόσωπο. Μπορεί να έχεις φυλακισθεί ενόσω είσαι φοιτητής ή να περάσεις σε ένα ΤΕΙ ενόσω είσαι φυλακισμένος. Προφανώς, κάθε φυλακισμένος έχει και άλλες ιδιότητες, πέραν αυτής του παρανομήσαντος. Να θυμίσω μερικές: φυλακισμένος & πατέρας & πρώην υπουργός, φυλακισμένος & καθηγητής πανεπιστημίου, φυλακισμένος & εκδότης, φυλακισμένος & πρώην δήμαρχος, φυλακισμένος & επιχειρηματίας, φυλακισμένος & τραγουδοποιός.
Με ποιον τρόπο οι άλλες ιδιότητες επηρεάζουν την ιδιότητα του φυλακισμένου; Με κανέναν! Φυλακισμένος θα πει ότι δεν είσαι ελεύθερος και αυτονοήτως δεν έχεις την άνεση να επιτελείς τα άλλα σου καθήκοντα, όπως θα τα επιτελούσες εκτός φυλακής. Η φυλακή είναι τιμωρία. Στην τιμωρία και στερείσαι και υποφέρεις. Ή λοιπόν καταργούμε εντελώς την έννοια της τιμωρίας ή, αν την αποδέχομαστε ως αναγκαίο κακό για τους παρανομούντες, αποδεχόμαστε ταυτόχρονα ότι θα ζορίζονται εκεί που βρίσκονται.
Όμως το σωφρονιστικό μας σύστημα έχει, θεωρητικά τουλάχιστον, την πρόθεση που υπονοεί η ονομασία του: να κάνει ανθρώπους σώφρονες, που έχουν, δηλαδή, σώας τας φρένας. Δεν είναι σκοπός του να τους εκδικηθεί. Έτσι, προβλέπει, από τη δίκη κιόλας, μια ντουζίνα ελαφρυντικά: μετεφηβικής ηλικίας, προτέρου εντίμου βίου, ειλικρινούς μεταμελείας, μη ταπεινών κινήτρων, και μερικά περισσότερο εξειδικευμένα. Ακόμα και όταν καταδικαστείς, πάλι προβλέπει ελαφρυντικά, ώστε ο εγκλεισμός σου να γίνει πιο υποφερτός και να βγεις χωρίς να εκτίσεις ολόκληρη την ποινή σου.
Από τι εξαρτώνται αυτά τα ελαφρυντικά; Από τη στάση του κρατούμενου, τις απόψεις του, τη γενική συμπεριφορά του. Εξαρτώνται από τις άλλες ιδιότητές του; Όχι, και δεν θα έπρεπε, διότι κάτι τέτοιο θα συνιστούσε προνομιακή μεταχείριση ενός κρατούμενου έναντι άλλου. Γιατί να μπορεί ο φοιτητής φυλακισμένος να πηγαίνει στις παραδόσεις και να μην μπορεί να πηγαίνει ο πρωταθλητής φυλακισμένος στις προπονήσεις, η μάνα φυλακισμένη στο παιδί της και ο επιχειρηματίας φυλακισμένος στην εταιρεία του;
Άρα στην περίπτωση του Ρωμανού, και του κάθε λαϊκού ή αριστοκρατικού επαναστάτη, το μόνο που μας ενδιαφέρει είναι αν βρίσκεται σε πορεία σωφρονισμού. Αν κατάλαβε ότι με ληστείες τραπεζών και καλάσνικωφ δεν πρόκειται να αλλάξει κανένα σύστημα κι ότι, στο φινάλε, δεν τον εξουσιοδότησε κανένας να αναλάβει αυτόν τον ρόλο για λογαριασμό μου, ακόμα κι αν έχουμε ακριβώς την ίδια απέχθεια προς το «σύστημα».
Το κατάλαβε; Όχι βέβαια! Στο παρελθόν, μέσα από τη φυλακή έχει αναλάβει την ευθύνη για τις επιθέσεις στη δημοτική αστυνομία της Κυψέλης, σε μια επενδυτική εταιρία και στο σπίτι του Γιάννου Παπαντωνίου, ενώ έχει δηλώσει ένα σωρό φορές πόσο περήφανος αισθάνεται για τα κατορθώματά του. Πολύ καλά λοιπόν έκανε η Δικαιοσύνη και αρνήθηκε να του δώσει άδεια.
Δεν του άρεσε, όμως, του καλομαθημένου επαναστάτη και ξεκίνησε απεργία πείνας. Μήπως εν τω μεταξύ άλλαξε απόψεις; Καθόλου! Σε μια επιστολή άρπα - κόλλα (ψυχαναλυτικού ενδιαφέροντος, που δεν είναι δύσκολο να αποκωδικοποιήσεις ξέροντας τον οικογενειακό και κοινωνικό του περίγυρο) κι αφού ενημερώνει ότι είναι εναντίον όλων των νόμων (!!!) διευκρινίζει, ξεκινώντας την απεργία πείνας: «Γι’ αυτό και η επιλογή που κάνω θέλω να είναι όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρη: δεν υπερασπίζομαι τη νομιμότητά τους· αντίθετα, απευθύνω έναν πολιτικό εκβιασμό, ώστε να κερδίσω ανάσες ελευθερίας από την ισοπεδωτική συνθήκη του εγκλεισμού».
Μπράβο αγόρι μου για την ειλικρίνειά σου, αλλά λυπάμαι, θα καθήσεις στη φυλακή. Ισοπεδωτικές συνθήκες; Ισοπεδωτικές. Χωρίς ανάσες ελευθερίας; Χωρίς. Η απεργία πείνας είναι ο έσχατος εκβιασμός και ταυτόχρονα η έσχατη αναρχική πράξη. «Μπορώ να με σκοτώσω» λέει ο απεργός πείνας στο σύστημα «και δεν μπορείς να μου το απαγορεύσεις». «Έτσι είμαι ανώτερος από σένα και σε απειλώ: το αίμα μου επί της κεφαλής σου».
Κι άμα πεθάνει; Ας χρησιμοποιήσουμε ξανά τη, δυσεύρετη σ’ αυτή τη χώρα, κοινή λογική. Ο νόμος δεν προβλέπει φοιτητικές άδειες. Επιπλέον δεν έχει εκτίσει τον χρόνο που προβλέπει ο νόμος ώστε να δικαιούται αδείας. Ο Ρωμανός ζητάει κάτι που δίδεται υπό προϋποθέσεις, που αυτός δεν διαθέτει. Η Πολιτεία έχει δύο επιλογές. Να δεχθεί τα αιτήματά του ή να μην τα δεχθεί. Αν τα δεχθεί, δημιουργεί προηγούμενο για οποιονδήποτε κρατούμενο, για οποιονδήποτε λόγο. Κι όχι μόνο για κρατούμενο. Για οποιονδήποτε επιδιώκει οτιδήποτε. Κάνω απεργία πείνας και πετυχαίνω αυτό που θέλω! Γιατί υποχωρήσατε στον Ρωμανό και όχι σ’ εμένα;
Μπορεί να λειτουργήσει έτσι η νομιμότητα; Όχι βέβαια! Γι΄ αυτό ο νομοθέτης επινόησε μια σολομώντεια λύση: την αναγκαστική σίτιση.
Εδώ, σηκώνει πολλή κουβέντα. Η κλασική φιλελεύθερη αντίληψη λέει πως ο καθένας είναι κύριος του σώματος και της ζωής του και, αν θέλει, μπορεί να αυτοκτονήσει με τον τρόπο που θα διαλέξει. Και πως αυτά τα δικαιώματα δεν αποψιλώνονται ούτε μέσα στη φυλακή. Λυπάμαι, αλλά δεν συμφωνώ. Στη φυλακή πολλά ατομικά δικαιώματα λειτουργούν υπό όρους, με πρώτο και καλύτερο το δικαίωμα στην ελευθερία! Άρα, η απεργία πείνας ενός φυλακισμένου κρίνεται υπό ορους. Αντιμετωπίζεται, δε, ως προς αυτό που είναι: μια πράξη εκβιασμού. Επιπλέον, η νομοθεσία προβλέπει πως οι αποφάσεις ενός ανθρώπου έχουν νομική και ηθική υπόσταση όταν έχει σώας τας φρένας. Ακόμα κι αν δεχθούμε ότι κάποιος που είναι ολοκληρωτικά εναντίον της έννοιας του νόμου και ταυτόχρονα θέλει να σπουδάσει διοίκηση επιχειρήσεων έχει σώας τα φρένας (προσωπικά αμφιβάλλω) πόσο συνεχίζει να έχει συναίσθηση των επιλογών του όταν, μετά από κάποιες μέρες απεργίας θα υφίσταται έκπτωση των σωματικών και των διανοητικών του λειτουργιών; Ο αντίλογος λέει ότι όταν ξεκινάς μια απεργία πείνας ξέρεις ότι οδηγείσαι στον θάνατο, άρα πρόκειται για απόφαση προειλημμένη. Δεν είναι, όμως, έτσι. Σε κάθε βήμα οποιασδήποτε πορείας, μπορείς και πρέπει να επανασταθμίζεις και τα δεδομένα και τα ζητούμενα. Ο απεργός πείνας δεν ξεκινάει για να πεθάνει. Ξεκινάει για να πετύχει αυτό που επιδιώκει, και να το απολαύσει εν ζωή. Ακόμα και ο παθιασμένος στρατιώτης, ο παράτολμος μαχητής που ορμάει στη φωτιά αψηφώντας τον θάνατο, μπορεί κάποια στιγμή να αποφασίσει ότι «όποιος στη μάχη πάει για να πεθάνει, στρατιώτη μου για πόλεμο δεν κάνει». Ένας απεργός πείνας, ακόμα και στο κατώφλι του θανάτου, είναι ζωντανός. Με τον εγκέφαλο και τις ζωτικές λειτουργίες του σχεδόν ανενεργές, πώς μπορεί να πάρει την απόφαση να διανύσει τα λίγα αλλά κρίσιμα τελευταία μέτρα; Πώς μπορεί να σταθμίσει αν ο εκβιασμός έχει ακόμα πιθανότητες να πετύχει ή όχι;
Γι’ αυτό υπάρχει αυτή η ακραία μεν αλλά αναγκαία λύση, με απόφαση εισαγγελέα: τροφή με το ζόρι – με ορό φυσικά. Ο Σωφρονιστικός Κώδικας έχει χειριστεί ένα ιδιαίτερα δύσκολο (και σε θεωρητικό και σε πρακτικό επίπεδο) θέμα με εξαιρετική ισορροπία. Αναγνωρίζει, έμμεσα, το δικαίωμα της απεργίας πείνας (παλαιότερα θεωρούνταν αδίκημα) καθώς προβλέπει για τον απεργό ειδική ιατρική φροντίδα στη φυλακή και, αν η κατάσταση χειροτερέψει, μεταγωγή σε νοσοκομείο. Κι εκεί δεν διατάζει «φέρτε τον ορό αμέσως» αλλά αναγνωρίζει ότι πρέπει να υπάρχει «άμεσος κίνδυνος ζωής ή σοβαρής και μόνιμης βλάβης της υγείας». Παράλληλα απαιτεί να «συνεκτιμώνται η προσωπικότητα του κρατουμένου, οι επιδιώξεις του και η σταθερότητα της απόφασής του». Ακόμα και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αποδέχεται την αναγκαστική σίτιση, θέτοντας, και ορθώς, τις ίδιες αυστηρές προϋποθέσεις με τον Σωφρονιστικό Κώδικα.
Κατά την άποψή μου, λοιπόν, πολύ καλά έκανε η εισαγγελέας των φυλακών και διέταξε την αναγκαστική σίτιση του Ρωμανού. Ακόμα κι αν κάποιοι «φίλοι του» υποστηρίζουν ότι έτσι προσβάλλεται η προσωπικότητα του κρατουμένου. Είναι καλύτερα να προσβληθεί η προσωπικότητά του από το να χάσει τη ζωή του. Επειδή είναι μόλις 21 χρονών. Επειδή είναι κρίμα να πληρώσει τις αμαρτίες μιας σάπιας αστικής τάξης, που δεν μπόρεσε να του δώσει έναν μπούσουλα ζωής. Επειδή μπορεί αργότερα να του φύγει ο θυμός και να αρχίσει να σκέφτεται. Κι ίσως μετά από χρόνια – μακάρι να μην είναι πολλά – να κοιτάει το βλέμμα του κυνηγημένου αγριμιού των σημερινών φωτογραφιών του και να λέει στη γυναίκα του που θα τον έχει αγκαλιά: «Λίγη προσοχή, λίγη αγάπη, λίγη φροντίδα εκλιπαρούσα, αλλά κανένας δεν μου την έδινε. Κι αποφάσισα να εκδικηθώ. Τη μάνα μου ήθελα να εκδικηθώ και τους πήρε η μπάλα όλους. Θυμάσαι που κόντεψα να πεθάνω τότε με εκείνη την κωλοαπεργία στη φυλακή. Άκου να πεθάνω! Τι μαλακίες κάναμε όταν ήμασταν πιτσιρικάδες!»
Αλλά μέχρι να αρχίσει να σκέφτεται ότι δεν υπάρχει ζωή χωρίς κανόνες και κοινωνία χωρίς νομικό πλαίσιο, κι ότι το να αποφασίσεις εσύ για το καλό μου χωρίς να με ρωτήσεις είναι καθαρόαιμος φασισμός, θα μείνει στη φυλακή. Κι αν επιμένει στην απεργία πείνας, θα σιτίζεται αναγκαστικά. Διότι όπως η Πολιτεία οφείλει να προστατεύει τη ζωή κάθε συμπλεγματικού, ψυχικά τραυματισμένου ή μικρόνοα που «την είδε» Ρομπέν των Αστών, οφείλει να προστατεύει κι όλους τους άλλους, που κινδυνεύουν να χάσουν την περιουσία ή τη ζωή τους από τα καπρίτσια των φυντανιών των μαμάδων βορείων προαστίων.
Υ.Γ. Μήπως, με την ευκαιρία, να εγκαινιάζαμε την παρακολούθηση μαθημάτων στα ΑΕΙ – ΤΕΙ μέσω διαδικτύου; Θα δώσει πολλές λύσεις, όχι μόνο σε κρατούμενους.
