Το θεσμικό έργο των κυβερνήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου
Eιδ. Τόμος ΤΑ ΝΕΑ, "Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η εποχή του
Όταν, στις 18 Οκτωβρίου του 1981, ήρθε στην εξουσία το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου –το πιο προσωποπαγές κόμμα της σύγχρονης ελληνικής, αν όχι ευρωπαϊκής, ιστορίας- η δύναμή του ήταν ήδη και αδυναμία του.Η κοινωνική του απήχηση, το ριζοσπαστικό του πρόγραμμα, οι προσδοκίες που είχε γεννήσει η πορεία του προς την εκλογική νίκη, ο αέρας του νέου, του διαφορετικού και του ζωογόνου που έφερνε η δημοκρατική ανατροπή της σχεδόν μονοπωλιακά νεμόμενης την εξουσία Δεξιάς στην Ελλάδα, του έδιναν στήριγμα, ορμή και περιθώρια δράσης. Τα ίδια στοιχεία ωστόσο, όλος αυτός ο ιδεολογικός και προγραμματικός μαξιμαλισμός, ήταν μοιραίο ότι θα συγκρουόταν –ή θα αμβλυνόταν- στη δοκιμασία της εξουσίας. Το δίλημμα αυτό, δίλημμα πολιτικής αλλά και ηθικής τάξης, ήταν το πρώτο που κλήθηκε να διαχειριστεί η νέα κυβέρνηση. Και το έκανε με τρόπο άνισο, αλλά στην αρχή τουλάχιστον, αρκετά σαφή.
1981-1985: Οι βάσεις της ισότητας
Το βασικό χαρακτηριστικό των πρώτων χρόνων διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ ήταν η στενή σχέση προγραμματικών διακηρύξεων και πολιτικής πράξης. Το υπερφορτωμένο και, για τα ελληνικά τουλάχιστον δεδομένα, έντονα ριζοσπαστικό «πρόγραμμα εξουσίας» αντανακλάται αρκετά πιστά τόσο στις προγραμματικές δηλώσεις της νέας κυβέρνησης (που έλαβαν χώρα στις 22 Νοεμβρίου του 1981, λόγω εντατικής διαβούλευσης μεταξύ των διαφόρων κυβερνητικών οργάνων) όσο και, από την αρχή του 1982, στα θεσμικά μέτρα που προτείνονται και υιοθετούνται.
Οι τομείς της εξωτερικής πολιτικής και της εθνικής άμυνας (της οποίας μάλιστα, για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία, προΐσταται ο ίδιος ο Πρωθυπουργός) διατηρούν και σε κυβερνητικό επίπεδο την πρωτοκαθεδρία που είχαν εντός της Διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη –με την «Εθνική Ανεξαρτησία» να παραμένει ο πρωταρχικός στόχος του ΠΑΣΟΚ. Πρακτική συνέπεια αυτού ήταν ότι τα ταξίδια του Πρωθυπουργού στο εξωτερικό –38 μόνο κατά την πρώτη διετία (Κακλαμανάκη, 2000)- και οι κινήσεις «μεγάλης πολιτικής» (αποδοχή πρότασης Μπρέζνιεφ για πάγωμα πυρηνικών εξοπλισμών στην Ευρώπη, αναγνώριση Αραφάτ και Παλαιστινιακής Αρχής, «μορατόριουμ» με Τουρκία, συνομιλίες με ΗΠΑ για τις βάσεις, πρώτη επίσκεψη Έλληνα Πρωθυπουργού στην Κύπρο–την 1η Μαρτίου 1982, «Κίνηση των Έξι για την Ειρήνη» -στις 22 Μαΐου 1984-, επισκέψεις με «μήνυμα» σε Λιβύη του Καντάφι και Πολωνία του Γιαρουζέλσκι, επιτυχής μάχη για τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα -το Μάρτιο του 1985) απορρόφησαν μεγάλο μέρος της κυβερνητικής δραστηριότητας της πρώτης τετραετίας. Ήδη από τις προγραμματικές δηλώσεις, πάντως, ο νέος Πρωθυπουργός είχε φροντίσει να λειάνει τα πιο συγκρουσιακά στοιχεία των εξωτερικών προσανατολισμών του προ της εξουσίας ΠΑΣΟΚ: το «όχι στο ΝΑΤΟ» γίνεται «διαδικασία αποδέσμευσης από τη συμφωνία Ρότζερς», το «έξω οι βάσεις» αποκωδικοποιείται ως «θα θέσουμε ένα χρονοδιάγραμμα απομάκρυνσης των βάσεων», ενώ για ενδεχόμενη «αποχώρηση» από την ΕΟΚ λέγεται ότι πρώτα θα «επιδιωχθεί» (λέξη κλειδί, που εμπεριέχει την πιθανότητα μη ευόδωσης) «δημοψήφισμα σύμφωνα με τις συνταγματικές διαδικασίες».
Αντίθετα, στο μέτωπο της εσωτερικής πολιτικής υπάρχει σχεδόν πλήρης ταύτιση ανάμεσα στο προεκλογικό πρόγραμμα, τις άμεσες πολιτικές δεσμεύσεις του Πρωθυπουργού και τα πρώτα μέτρα της κυβέρνησης. Μόνο η αναγωγή της Βουλής σε «βάθρο της δημοκρατίας» (τα άλλα δύο βάθρα, η αυτοδιοίκηση και ο συνδικαλισμός, θα τύχουν μεγαλύτερης προσοχής), η «αντικειμενική πληροφόρηση από τα μαζικά μέσα» και η «αξιοκρατία στο Δημόσιο» μπορούν να θεωρηθούν ότι έμειναν γράμμα κενό. Όλο το λοιπό θεσμικό οπλοστάσιο της «αλλαγής» όχι μόνο επαναλήφθηκε κι επιβεβαιώθηκε στις προγραμματικές δηλώσεις αλλά κι άρχισε να υλοποιείται σχεδόν αμέσως: αναγνώριση της εθνικής αντίστασης, κατάργηση των φακέλων, επιστροφή προσφύγων, χρηματοδότηση των κομμάτων, κατάργηση του σταυρού προτίμησης, καθιέρωση της ψήφου στα 18, παύση των διακρίσεων με βάση τις πολιτικές πεποιθήσεις, αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου, καθιέρωση της ισότητας των δύο φύλων, συμφιλίωση των σωμάτων ασφαλείας με το λαό, συγκρότηση οργάνων δημοκρατικού προγραμματισμού στους Δήμους και στις κοινότητες, κατάργηση αντιδημοκρατικών νόμων στο συνδικαλισμό και διευκόλυνση της συνδικαλιστικής δράσης, εισαγωγή νέου θεσμικού πλαισίου στο χωροταξικό σχεδιασμό, λήψη μέτρων για τη μείωση της ρύπανσης, αλλαγή στις πανελλήνιες εξετάσεις, νόμος-πλαίσιο για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, δημιουργία εθνικού φορέα υγείας, σύσταση Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων, σταδιακή αύξηση των συντάξεων, επέκταση της πενθήμερης εργασίας, ετήσια άδεια τεσσάρων εβδομάδων, κίνητρα για τον επαναπατρισμό των μεταναστών, βελτίωση της θέσης των γυναικών, μείωση της στρατιωτικής θητείας, ίδρυση Υπουργείου Νέας Γενιάς, προώθηση του πολιτισμού σε «κάθε γωνιά» της ελληνικής υπαίθρου. Όλα αυτά δεν προαναγγέλθηκαν απλώς, αλλά έγιναν –σε βαθμό μάλιστα που, σήμερα, στην πλειοψηφία τους να θεωρούνται δεδομένα.
τα παραβλέπω
