Δεκατρία χρόνια συμπληρώνονται φέτος από το θάνατο (23-6-1996) του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέα Παπανδρέου.Μεγάλη εκδήλωση αφιερωμένη στη μνήμη του Ανδρέα Παπανδρέου, στην οποία και θα προβληθούν ντοκουμέντα από τη ζωή και τη δράση του, διοργανώνει σήμερα ο Δήμος Πειραιά.
Δια-κεκριμένος οικονομολόγος, ριζοσπάστης πολιτικός, με σημαντική αντιδικτατορική δράση, δημοσίευσε βιβλία και μονογραφίες οικονομικού και πολιτικού περιεχομένου, έδωσε διαλέξεις σε πανεπιστήμια και πνευματικά ιδρύματα και συνεργάστηκε σε σειρά συλλογικών εκδόσεων, αγαπήθηκε και μισήθηκε όσο κανένας άλλος πολιτικός, άλλαξε για πολλούς το ρου της ιστορίας αυτής της χώρας.
Γεννήθηκε στη Χίο όταν διατελούσε εκεί Νομάρχης ο πατέρας του, όμως διατηρούσε ισχυρούς δεσμούς με την Αχαΐα και το χωριό του πατέρα του το Καλέτζι. Από μαθητής κιόλας είχε έντονη αντιστασιακή δράση όπου και συλλαμβάνεται για πρώτη φορά το 1936 από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου όταν μαζί με άλλους φοιτητές, κατέστρεψαν προκηρύξεις του καθεστώτος αλλά αφέθηκε ελεύθερος μετά από τρεις μέρες. Την Άνοιξη του 1939 στο διάστημα της δικτατορίας του Μεταξά ο τότε τριτοετής φοιτητής της Νομικής Α. Παπανδρέου συλλαμβάνεται και βασανίζεται από την ασφάλεια ενώ ο πατέρας του βρισκόταν εξόριστος στην Άνδρο. Μετά την αποφυλάκισή του αναχωρεί για τις Η.Π.Α. Εκεί ακολουθεί μια πανεπιστημιακή σταδιοδρομία στα οικονομικά και τη φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Το 1943 γίνετε υφηγητής στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, το 1947 επίκουρος και στη συνέχεια τακτικός καθηγητής του πανεπιστημίου της Μινεσότα, του UCLA της Καλιφόρνια και άλλων πανεπιστημίων. Το 1951 πραγματοποιεί το δεύτερο γάμο του με τη Μαργαρίτα Τσαντ (πρώτα είχε παντρευτεί τη Χριστίνα Ρασιά). Αποκτά τέσσερα παιδιά το Γιώργο τη Σοφία το Νίκο και τον Ανδρίκο. Το 1959 επιστέφει στην Ελλάδα με υποτροφίες για μια ερευνητική αναπτυξιακή οικονομική αποστολή. Το 1961 διορίζεται πρόεδρος του Δ.Σ. και Γενικός Επιστημονικός Διευθυντής του Κέντρου Οικονομικών Ερευνών. Εκείνη την περίοδο διορίζεται Σύμβουλος τη Τράπεζας της Ελλάδος.
Η σταδιοδρομία του στην πολιτική σκηνή της χώρας ξεκινάει με την εκλογή του για πρώτη φορά το 1962 ως βουλευτή Αχαΐας της Ενώσεως Κέντρου της οποίας ηγείτο ο πατέρας του Γεώργιος Παπανδρέου. Στις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1964 μετά τη νίκη του κόμματος διορίζεται υπουργός Προεδρίας και στα μισά του ίδιου χρόνου αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού.
Λίγα χρόνια αργότερα στην χούντα των συνταγματαρχών τον Απρίλιο του 1967 συλλαμβάνεται αμέσως μετά το πραξικόπημα και μεταφέρεται στο Γουδί, όπου κρατούντο και άλλοι πολιτικοί και στη συνέχεια στο ξενοδοχείο "Πικερμι" στην Αττική. Στις 10 Μαΐου του ίδιου χρόνου οδηγείται στο απομονωτήριο των φυλακών Αβέρωφ από όπου και αφήνετε ελεύθερος μετά τη διεθνή κατακραυγή και φυγαδεύεται στο εξωτερικό πρώτα στη Σουηδία και μετά στον Καναδά. Το 1968-1969 γίνεται καθηγητής Οικονομικών στο πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και μέχρι το 1974 καθηγητής του πανεπιστημίου Γιόρκ στο Τορόντο. Παράλληλα την περίοδο 1969-1974 ιδρύει το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ) μαζί με άλλους αντιστασιακούς του οποίου και διατελεί πρόεδρός. Δίνει συνεντεύξεις και παίρνει μέρος σε ομιλίες σε διάφορες χώρες μιλώντας για την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας επικρότησε την απόπειρα εκτέλεσης του δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου από τον Αλέξανδρο Παναγούλη. Το κίνημα αναπτύσσει έντονη δράση μέχρι την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος τον Ιούλιο του 1974.
Μετά την τραγωδία της Κύπρου και την μεταπολίτευση ο Ανδρέας Παπανδρέου επιστρέφει στην Ελλάδα. Με την διακήρυξη της 3ης Σεπτεμβρίου και το σύνθημα «εθνική ανεξαρτησία - λαϊκή κυριαρχία - κοινωνική απελευθέρωση» ιδρύει το ΠAνελλήνιο ΣOσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑ.ΣΟ.Κ.) του οποίου γίνεται πρόεδρος. Στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. προσχώρησαν εκτός των άλλων στελέχη αντιστασιακών οργανώσεων καθώς και της προδικτατορικής Αριστεράς(πολιτικές προσωπικότητες όπως ο Μανώλης Γλέζος και ο Μάρκος Βαφειάδης προσχώρησαν κατά καιρούς στο κινημα). Στις πρώτες εκλογές μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το Νοέμβριο του 1974 το ΠΑΣΟΚ εκπροσωπείται με λίγους βουλευτές (15 έδρες, 13,5%). Στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου για το πολιτειακό το ΠΑΣΟΚ και ο Ανδρέας Παπανδρέου παίρνουν θέση υπέρ της προεδρευομένης δημοκρατίας. Στις επόμενες εκλογές τον Νοέμβριο του 1977 γίνεται ένα μεγάλο άλμα (93 έδρες, 25% και πρώτο κόμμα της αντιπολίτευσης) και ο Α. Παπανδρέου γίνεται ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981 με κύρια συνθήματα «Εδώ και τώρα Αλλαγή» και «Η Ελλάδα στους Έλληνες» το ΠΑΣΟΚ εκλέγεται κυβέρνηση με ποσοστό 48% και αντιπροσωπεύεται στο κοινοβούλιο με 173 βουλευτές. Σχηματίζει κυβέρνηση η οποία ορκίζεται στις 21 Οκτωβρίου 1981 και ο Α. Παπανδρέου γίνεται ο πρώτος πρωθυπουργός σοσιαλιστικής κυβέρνησης στην ιστορία της Ελλάδας. Εκτός από τη θέση του πρωθυπουργού αναλαμβάνει και το υπουργείο Εθνικής Άμυνας.
ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, η πρώτη κυβέρνηση Παπανδρέου εργάστηκε με στόχο την αναβάθμιση του ρόλου της χώρας εντός των πλαισίων των διεθνών της δεσμεύσεων, όπως το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο και η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Εργάστηκε επίσης για τη διασφάλιση της εθνικής υπόστασης και ακεραιότητας της χωράς έναντι των προκλήσεων της Τουρκίας, που παράνομα εξακολουθούσε να κατέχει μεγάλο τμήμα της Δημοκρατίας της Κύπρου. Πέραν της βελτίωσης των σχέσεων με τις σοσιαλιστικές χώρες και τον τρίτο κόσμο, πρωτοστάτησε στις κινήσεις που έγιναν σε παγκόσμιο επίπεδο για την ειρήνη και τη διασφάλιση από τον πυρηνικό όλεθρο. Συμμετείχε επίσης στην "Πρωτοβουλία των Έξι", για την προάσπιση της ειρήνης και της ζωής ολόκληρης της ανθρωπότητας. Η κίνηση αυτή δημιουργήθηκε το 1982 από τους προέδρους του Μεξικού Γκελ ντε λα Μαντριντ, της Αργεντινής Ραουλ Αλφονσιν και της Τανζανίας Τζουλιους Νιερερε και τους πρωθυπουργούς της Σουηδίας Ούλαφ Πάλμε και της Ινδίας Ιντιρα Γκάντι. Συμμετείχε στις διαβουλεύσεις και τις συμφωνίες για τη δημιουργία απύραυλων ζωνών στα Βαλκάνια και τη Σκανδιναβία. Ήταν ο μοναδικός πρωθυπουργός μικρής ευρωπαϊκής χώρας που αρκετές φορές «μπήκε στο μάτι» των Αμερικανών γνωρίζοντας ότι είχε τα περιθώρια στο διπολιτικό κόσμο που κινείτο τότε (η Σοβιετική Ένωση ήταν ακόμα κραταιά δύναμη). Συμπέρασμα αυτής της πολιτικής ήταν ότι την πρώτη οκταετία ποτέ δεν προσκλήθηκε στις ΗΠΑ. Αμφισβήτησε και απαξίωσε το «ανήκομεν εις την Δήσην» του Κωσταντίνου Καραμανλή και πρόβαλε το «η Ελλάδα να ανήκει εις τους Έλληνες». Σε γενικές γραμμές η εξωτερική πολιτική σκηνή κυμαινόταν μεταξύ ριζοσπαστισμού και ρεαλισμού προσαρμοζόμενη στις εκάστοτε ανάγκες.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Στον τομέα της εσωτερικής πολιτικής, η πρώτη κυβέρνηση Παπανδρέου προανήγγειλε και έφερε μια άλλη εποχή. Εργάστηκε με γνώμονα την ισότητα των πολιτών, ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους πεποιθήσεις ή το φύλο τους. Στα πλαίσια αυτά εντάσσονται αποφάσεις όπως η κατάργηση της νομοθεσίας εκτάκτων μέτρων, η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944 και η αποκατάσταση των αγωνιστών της (να σημειωθεί ότι η αξιωματική αντιπολίτευση αποχώρησε από την Βουλή την ημέρα που ψηφιζόταν η συγκεκριμένη τροπολογία), η επιστροφή των πολιτικών προσφύγων και οι αλλαγές που έγιναν στο Οικογενειακό Δίκαιο με στόχο τη νομική εξίσωση αντρών και γυναικών. Στο κυβερνητικό έργο αυτής της περιόδου εντάσσονται, μεταξύ άλλων, η καθιέρωση του θεσμού του Εθνικού Συστήματος Υγειάς, η συνταξιοδότηση των αγροτισσών καθώς και οικονομικά μετρά για την υποστήριξη των χαμηλόμισθων, των προβληματικών επιχειρήσεων και της αγροτικής παραγωγής.. Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο που σε πρόσφατη δημοσκόπηση οι πολίτες ανέδειξαν τη δεκαετία του ΄80 ως δεκαετία των πραγματικών μεταρρυθμίσεων και τον Ανδρέα Παπανδρέου το σημαντικότερο πολιτικό της.
Το 1985 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. εκλέγεται και πάλι πρώτο κόμμα με 45,82% και 161 βουλευτές σχηματίζει κυβέρνηση στις 5 Ιουνίου 1985. Το 1989 ξεσπά το οικονομικό σκάνδαλο Κοσκωτά στο οποίο φαινόταν ότι ενεπλάκησαν στελέχη της τότε κυβέρνησης. Είναι μια περίοδος έντονης πολιτικής έντασης. Στις πρώτες εκλογές του 1989 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έρχεται δεύτερο με 125 έδρες και ποσοστό 39,15%. Στη δεύτερη εκλογική αναμέτρηση το Νοέμβριο του 1989 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έρχεται δεύτερο με 128 έδρες και ποσοστό 40,67%.
Την περίοδο συγκυβέρνησης Τζανή Τζανετάκη οι βουλευτές της Ν.Δ. και του Συνασπισμού παραπέμπουν τον Α. Παπανδρέου στο Ειδικό δικαστήριο με τις κατηγορίες περί εμπλοκής στο σκάνδαλο Κοσκωτά αλλά και για τις υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων από την ΕΥΠ. Στη δίκη δεν παρέστη ο ίδιος καταγγέλλοντάς την ως μεθόδευση των πολιτικών του αντιπάλων και σκευωρία εις βάρος του και εις βάρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Εν τέλει αθωώθηκε και για τις δύο κατηγορίες. Ο Α. Παπανδρέου ανέλαβε το μερίδιο της προσωπικής του ευθύνης όχι μόνο γιατί στην περίοδο που δραστηριοποιήθηκε ο Γ. Κοσκωτάς ήταν πρωθυπουργός, αλλά και γιατί η κυβέρνησή του δεν κατόρθωσε να εμποδίσει την οικονομική αναρρίχηση ενός ανθρώπου χωρίς επιφάνεια που αποδείχθηκε εκ των υστέρων απατεώνας. Αρνήθηκε όμως την οποιαδήποτε σχέση με την ποινική πλευρά της υπόθεσης.
Στις εκλογές του 1990 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. χάνει ξανά και είναι δεύτερο κόμμα με ποσοστό 38,62% και 125 έδρες. Μετά από τρία χρόνια και συγκεκριμένα τον Οκτώβριο του 1993, μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Μητσοτάκη κέρδισε τις εκλογές που ακολούθησαν με άνετη πλειοψηφία 46,82% και 170 έδρες.
Το Μάιο του 1990, συμμετείχε στο Συμβούλιο της Σοσιαλιστικής Διεθνούς που έγινε στο Κάιρο στο οποίο ψηφίστηκε ομόφωνα η ένταξη του ΠΑΣΟΚ ως πλήρους μέλους της. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1992, στο 19ο Συνέδριο της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, εξελέγη ομόφωνα αντιπρόεδρος της οργάνωσης.
Η περιπέτεια του σκανδάλου Κοσκωτά όμως και η πολιτική ένταση των περασμένων χρόνων έχει επιβαρύνει σοβαρά πλέον την υγεία του και εισάγεται εσπευσμένα το Νοέμβριο του 1995 στο Ωνάσειο καρδιοχειρουργικό κέντρο με σοβαρά προβλήματα υγείας τα οποία τον αναγκάζουν να υπογράψει την παραίτησή από την πρωθυπουργία τον Ιανουάριο του 1996 λέγοντας: «Τα προβλήματα της χώρας δεν μπορούν να περιμένουν». Την επόμενη της παραίτησής του από την προθηπουργία το ΒΒC σχολίασε: «Χθες παρετήθηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου, ίσως από τους τελευταίους ιστορικά μεγάλους πολιτικούς άνδρες της Ευρώπης» της Το Μάρτιο του ίδιου έτους μετά την βελτίωση που παρουσιάστηκε στην υγεία του βγαίνει από το νοσοκομείο. Τα ξημερώματα της 23ης Ιουνίου 1996 Ο Ανδρέας Παπανδρέου παθαίνει ανακοπή καρδιάς και σβήνει. Κηδεύεται στις 26 Ιουνίου 1996 με τιμές αρχηγού κράτους και μέσα σε πλήθος κόσμου.
Δυο ήταν οι μεγάλες απογοητεύσεις του Ανδρέα Παπανδρέου. Η συνειδητοποίηση ότι δεν υπήρξε ποτέ τρίτος κόσμος και η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης , δηλαδή του υπαρκτού σοσιαλισμού που λειτουργούσε ως αντίβαρο στις ΗΠΑ. Έτσι συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε να υλοποιηθεί το δικό του πολιτικό όραμα που ήθελε την Ελλάδα να κινείται στις παρυφές του τρίτου κόσμου και να παίζει ουσιαστικό ρόλο στη σύγκρουση Αμερικής και Σοβιετικής Ένωσης.
Η πλειοψηφία των Ελλήνων στις μέρες μας τον θεωρεί το σημαντικότερο πολιτικό της μεταπολίτευσης λόγω της μοναδικής σχέσης που είχε με τις λαϊκές μάζες αλλά και διότι αποκατέστησε την ισορροπία που ως το 1981 έλειπε από την πολιτική και κοινωνική ζωή. Έδωσε το δικαίωμα στο «άλλο μισό» του Ελληνικού λαού να πιστεύει ότι βγήκε από το περιθώριο. Το μονοπώλιο της εξουσίας καταργήθηκε. Και αυτό ωφέλησε τη δημοκρατία, πράγμα που αναγνωρίζουν σήμερα και οι πολιτικοί του αντίπαλοί. Παραμερισμένα κοινωνικά στρώματα κατέκτησαν, για πρώτη φορά, τη δική τους ξεχωριστή θέση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλοί πολιτικοί του αντίπαλοι να τις σχολιάζουν ανάλογα με την φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή «είσαι η Αριστερά της Αριστεράς» να μένει στην ιστορία. Όλα αυτά που αποτυπώθηκαν σε συγκεκριμένα μέτρα πολιτικής, τοποθετούν τη δική του διακυβέρνηση στο πιο ψηλό σημείο των αξιολογήσεων.